مسیر اقتصاد/ بهره وری انرژی یکی از مصادیق مهم اقتصاد مقاومتی است که در سیاست های کلی اقتصادی مقاومتی و در اقدامات عملی پیشنهادی رهبر انقلاب در ابتدای سال ۹۵ به آن اشاره شده است. در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در ماده ۱۵ به توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (براساس شاخص شدت مصرف انرژی) اشاره شده است.
رهبر انقلاب نیز در سخنرانی ابتدای سال ۹۵ در حرم رضوی (ع) در این باره فرمودند: گفته می شود اگر ما بتوانیم بهره‌وری انرژی را ارتقا بدهیم، بالا ببریم و صرفه‌جویی کنیم، صد میلیارد دلار صرفه‌جویی خواهد شد؛ مبلغ کمی نیست، مبلغ زیادی است؛ این را جدّی بگیرند. البتّه شنیدم این، مصوّبه‌ی مجلس هم هست؛ ارتقای بهره‌برداری از انرژی، مصوّبه‌ی مجلس شورای اسلامی است.
بنابراین با توجه به اثرگذاری این عامل در صرفه جویی و در نتیجه تحقق اقتصاد مقاومتی، پرداختن به راهکارهای آن ضروری می نماید. در این یادداشت به این موضوع در حوزه پالایشی پرداخته می شود.
ارتقای بهره وری انرژی در بخش پالایشی دو دسته راهکار اصلی دارد:
۱- بهره وری در عملیات بهره بردار: بخشی از هدررفت‌های انرژی ناشی از بهره برداری نامناسب از واحدها در پالایشگاه است. به این ترتیب با تغییر منحنی بار، باز و بسته کردن بعضی شیرها، قطع و وصل کردن جریانات مرتبط و اقداماتی از این جنس می توان عملکرد پالایشگاه از منظر مصرف انرژی را بهبود داد.
۲- بهره وری در اصلاح فرآیندها: بخشی دیگر از اقدامات ممکن برای ارتقای بهره وری انرژی در پالایشگاه ها نیازمند سرمایه گذاری، تعمیر و نوسازی تجهیزات، تغییر و ترکیب[۱] فرآیندهای واحدها، نصب واحدهای جدید و حذف واحدهای قدیمی است. بدیهی است دسته اقدامات دوم نیازمند سرمایه گذاری است و این سرمایه گذاری از محل صرفه جویی در مصرف سوخت باز خواهد گشت.
سودآوری بهره وری انرژی
امکان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ارتقای بهره‌وری انرژی پالایشگاه، بسته به ارزیابی سرمایه گذار از مطلوبیت و سودآوری این پروژه‌ها قابل تحلیل است. به عنوان مثال اگر سود ناخالص پالایشگاه تهران در سال ۹۴ را حدود ۳۳۷ میلیارد تومان در نظر بگیریم، مجموع اقدامات ممکن برای ارتقای بهره وری این پالایشگاه به سطح مطلوب -معادل پالایشگاه های مشابه آن در دنیا- در مجموع به ۴۰۸ میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد؛ سود حاصل از صرفه جویی سوخت ناشی از این سرمایه گذاری در پالایشگاه تهران نیز تقریبا ۱۷۶ میلیارد تومان در سال است.
این سودآوری گرچه ممکن است برای سهامداران و هیئت مدیره این پالایشگاه جذاب نباشد، اما برای سرمایه گذاران دیگر جذاب خواهدبود و فرصتی مناسب محسوب شود. لذا در صورتی که خود پالایشگاه انگیزه ای برای سرمایه گذاری در پروژه های ارتقای بهره وری انرژی نداشته باشد، فرصت این سرمایه گذاری می تواند در اختیار دیگران قرار گیرد.
راهکار پیشنهادی برای گشودن فرصت سرمایه گذاری در پروژه های بهینه سازی انرژی بر روی سایر سرمایه گذاران، توسعه کسب و کار شرکتهای خدمات انرژی[۲] است. این شرکت‌ها در قراردادی با واحدهای صنعتی متعهد می شوند سرمایه مورد نیاز برای پروژه های بهره وری را تأمین و این پروژه ها را اجرا نمایند. واحدهای صنعتی مانند پالایشگاه ها نیز متعهد می شوند این خدمت را از محل قبض انرژی جبران کنند.
این بدان معناست که پالایشگاه علی رغم کاهش مصرف انرژی بر اثر اجرای پروژه های بهینه سازی، تا مدتی همان قبض انرژی قبلی را پرداخت خواهد کرد اما بخشی از وجه پرداختی توسط پالایشگاه، در قالب بازگشت سرمایه به شرکت خدمات انرژی تعلق می گیرد. پس از بازگشت اصل و سود سرمایه شرکت خدمات انرژی، واحد تولیدی قبض جدید انرژی خود را که نسبت به قبل کاهش یافته است پرداخت می کند.
مزیت های این سازوکار برای پالایشگاه ها ۴ مورد است:
۱- سرمایه مورد نیاز این پروژه ها از محلی غیر از سرمایه های پالایشگاه یا وام تامین می شود.
۲- تنها دغدغه و درگیری مدیران پالایشی صدور مجوز اجرای چنین قراردادهایی خواهد بود و مدیران، مشکلات مدیریت پروژه های داخلی مانند نظارت، تأمین بودجه، تضمین کیفیت و … را ندارند.
۳- چون بازگشت سرمایه از محل هزینه سوخت است، تراز سود و زیان پالایشگاه عملا تغییری نخواهد کرد. به عبارت دیگر با مدل پیشنهادی، شرکت طی یک، دو یا چند سال به وضعیت عادی خود ادامه می دهد وتراز مالی پالایشگاه از دید سهامداران و اعضای هیئت مدیره که نگران سودآوری پالایشگاه هستند، تغییر چندانی نمی کند؛ اما بعد از بازگشت اصل و سود سرمایه شرکت خدمات انرژی، پالایشگاه عملا بدون سرمایه گذاری مستقیم و اقدام مستقیم برای کاهش مصرف انرژی از کاهش مصرف سوخت و بهبود تراز مالی بهره مند خواهد شد.
۴- تجهیزات و واحدهای جدید نصب شده در این مدل، پس از پایان دوره کاری به پالایشگاه تعلق می گیرند و پالایشگاه بدون هزینه کرد مستقیم، صاحب واحدها و تجهیزات جدید می شود.
توسعه کسب و کار شرکت های خدمات انرژی در بخش پالایشی ملاحظه ای دارد که مختص این صنعت است. ملاحظه آن است که پالایشگاه ها عمدتا مستقل از شبکه انرژی هستند و سوخت و برق مورد نیاز خود را در واحدهای آب-برق-بخار[۳] تولید می کنند. بنابراین پالایشگاه قبض انرژی ای ندارد تا از محل آن متعهد به بازپرداخت سرمایه گذاری انجام شده توسط شرکت خدمات انرژی شود. برای حل این مسئله، قرارداد شرکتهای خدمات انرژی در بخش پالایشی باید شامل الزام تحویل بخشی از نفت کوره یا درآمد حاصل از فروش یا صادرات آن پالایشگاه به شرکت خدمات انرژی باشد تا از طریق این بستر بازپرداخت اصل و سود سرمایه گذاری انجام شود.
بنابراین می توان گفت که اگر چه ممکن است سودآوری و دوره بازگشت سرمایه پروژه های بهینه سازی برای دارندگان پالایشگاه ها جذاب نباشد اما با توسعه کسب و کار شرکت های خدمات انرژی، این فرصت در اختیار شرکت‌هایی قرار می گیرد که دوره های بازگشت سرمایه پروژه های بهینه سازی انرژی را مطلوب ارزیابی می کنند.
پینوشت:
[۱] integration
[۲] Energy Service Companies (ESCOs)
[۳] Utility
