مسعود فتحعلی، عضو هیات علمی و رئیس بخش حمل‌ونقل ریلی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با مسیر اقتصاد مفهوم توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی در اوایل دهه ۹۰ میلادی در ادبیات توسعه شهری مورد توجه قرار گرفت، که به نوعی بر روی بحث توسعه حمل‌ونقل حوزه شهری متمرکز بود و بر اساس مفهوم شهر منطقه‌ای شکل گرفت. منظور از شهر منطقه‌ای، نوعی تعامل پایدار بین منطقه، شهر و حومه‌های آن است.
وی ادامه داد: در شهر منطقه‌ای، شبکه‌ای از جغرافیا، جمعیت و رشد منطقه‌ای، فضاهای سبز و خطوط حمل‌ونقل عمومی اساس و پایه شبکه زنده‌ای را به وجود می‌آورند که در آن، توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی، توسعه شهری را شکل می‌دهد. بر این اساس توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی تلاشی برای کنترل و اداره تاثیرات منفی محیطی ناشی از الگوی پراکنده‌رو و کم‌تراکم شهری می‌تواند تلقی شود که منجر به کاهش اتکا و استفاده از خودروهای شخصی نیز می‌شود.
تعریف مفهوم توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی یا TOD
این کارشناس حمل‌ونقل ریلی با اشاره به تعریف توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی افزود: توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی گونه‌ای از توسعه زمین است که سطح بالایی از تحرک و دسترسی را به وسیله حمایت از پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی تدارک می‌بیند و باعث افزایش پیاده‌روی و سفر با استفاده از حمل‌ونقل عمومی خواهد شد. بنابراین ظرفیت جذب مسافر و سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی با نگاه ویژه به ایستگاه های ریلی افزایش پیدا خواهد کرد و در عین حال موجب کاهش تعداد و طول سفر با خودروهای شخصی می‌شود.
مراکز TOD چیست؟
فتحعلی با اشاره به وجود تعاریف متعدد مراکز TOD در ادبیات فنی افزود: می‌توان با بیان شاخص‌هایی که تمامی تعاریف نسبت به آن‌ها اشتراک دارند، تعریف نهایی مراکز TOD را احصا نمود. شاخص‌های مشترک را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- تنوع و گوناگونی کاربری، گونه‌های ساختمان و مالکیت‌های حاکم بر زمین منطقه، شهر و حومه.
- مجاورت با ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی پیشرفته. به طور مثال خطوط درون‌شهری از جمله متروها و خطوط قطار سبک شهری را می‌توان به عنوان مراکز اصلی این مجاورت بیان کرد. پس ایستگاه‌های مترو و خطوط ایستگاه‌های قطار سبک شهری می‌تواند یک ظرفیت بسیار موثری برای ایجاد مراکز TOD ایجاد کند که این ظرفیت‌ها قابل مقایسه با سایر شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی از جمله مسیر اتوبوس نخواهند بود.
- حمایت ویژه از حوزه مسافران حمل‌ونقل عمومی و پیاده‌روی و دوچرخه سواری.
- تراکم بالا که از منطقه‌ای به منطقه دیگر می‌تواند متفاوت باشد و عوامل مختلفی در تعیین اینکه چه میزان تراکمی به عنوان تراکم بالا محسوب می‌شود، دخالت دارند.
وی در ادامه افزود: در نهایت مراکز TOD تنها زمانی دارای معنا و کارکرد موثری خواهند بود که در یک سامانه به هم پیوسته و هماهنگ با یکدیگر برنامه‌ریزی شوند به صورت موثر و یکپارچه عمل کنند.
الگوهای توسعه حاکم بر بافت شهری و حمل‌ونقل ریلی
فتحعلی با اشاره بر الگوهای پیشرفته و بهینه توسعه شهری شناخته شده در دنیا افزود: بر اساس الگوی تلفیقی یک توازن کارآمدی میان توسعه متمرکز در طول مسیرهای اصلی حمل‌ونقل عمومی با تاکید بر حمل‌ونقل ریلی در شهرهای انطباقی[۱] و انطباق موثر و پایدار این سیستم به منظور خدمات موثر در حومه شهرها یا مناطق خارج شهر ایجاد می‌شود. بنابراین الگوی تلفیقی در ابتدا باعث شکل‌گیری شهرهای چند مرکزی می‌شود و می‌تواند از پتانسیل‌های موجود حمل‌ونقل عمومی و زمین‌های قابل ساخت استفاده بهینه نماید. شهرهایی همچون مونیخ و اتاوا بر اساس شهرهای تلفیقی توسعه یافته‌اند.
وی در ادامه افزود: شهرهای دارای هسته مرکزی قوی مانند زوریخ و ملبورن به صورت موفق، حمل‌ونقل عمومی و توسعه شهری را در بستر محدوده مرکزی شهر با هم ادغام کرده‌اند و این کار با فراهم سازی خدمات حمل‌ونقل ریلی به صورت متمرکز در اطراف سامانه‌ای مرکب از ترامواها و خطوط سبک راه‌آهن شهری ایجاد شده است. در چنین مکان‌هایی شبکه ترامواها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در منظر خیابان‌ها در ترکیب با عابران و دوچرخه سواران به صورت پایدار قرار می‌گیرند. همچنین این الگو سهم زیادی در ایجاد ترکیب موفقیت آمیزی از پشتیبانی حمل‌ونقل عمومی و احیا و بازآفرینی مناطق مرکزی شهر دارد.
فتحعلی گفت: بنابراین الگوی تلفیقی یا الگوی تلفیقی با هسته مرکزی قوی در ادبیات فنی موضوع و تجربه‌های بین‌المللی می‌تواند به عنوان یک الگوی پویا و موثر شناخته شود.
آیا تمامی ایستگاه‌های حمل‌ونقل ریلی قابلیت تبدیل به یک مرکز TOD را دارند؟
فتحعلی در پاسخ به این سوال گفت: می‌توان نقاطی که دارای دو شرط زیر باشند را به عنوان بستر مناسب تبدیل به مراکز TOD انتخاب کرد:
- قابلیت به کارگیری در چارچوب الگوی شهر انطباقی وجود داشته باشد. به این معنا که زمینه مناسب برای حرکت توسعه‌های جدید در اطراف ایستگاه‌های حمل‌ونقل ریلی وجود داشته باشد.
- پتانسیل‌های لازم برای ایفای نقش در فرایند تغییر یا تعدیل هدفمند ساختار عملکردی شهر و منطقه داشته باشد. به این معنا که با ساخت مراکز کاری و تجاری جدید یا افزایش تراکم و شدت استفاده بتوان ساختار تک مرکزی شهر را به یک ساختار چند مرکزی تبدیل کرد.
وی در ادامه گفت: با این رویکرد، مراکز TOD می تواند به هدایت سرمایه‌گذاری‌ها و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی به سمت مناطق درون‌شهری کمک شایانی کند که در این میان سهم خدمات حمل‌ونقل ریلی قابل توجه است.
پی‌نوشت:
[۱] شهرهای انطباقی : کلان‌شهرهایی با محوریت حمل‌ونقل عمومی وجود دارند که در زمینه ساخت خطوط ریلی برای هدایت رشد شهری در جهت تحقق اهداف بزرگ‌تر اجتماعی مانند حفاظت از فضاهای باز و ایجاد توان خرید واحد مسکونی برای همگان در مجتمع‌هایی با دسترسی ریلی، سرمایه گذاری می‌کنند.
انتهای پیام/ مسکن
