به گزارش مسیر اقتصاد اصلاحات و توسعه اقتصادی ازبکستان با سایر کشورهای آسیای مرکزی متفاوت است. سیاست پس از استقلال این کشور عمدتاً مبتنی بر اصلاحات اقتصادی تدریجی بود که به آن اجازه داد تا اثرات منفی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را کاهش دهد و نرخ رشد اقتصادی بالاتری را حفظ کند. ازبکستان که وابسته به صادرات مواد خام مانند طلا و پنبه بود، تصمیم گرفت اقتصاد خود را مستقل و خودپایدار نگه دارد و در این میان، سیاست صنعتی نقش اساسی در دستیابی به این اهداف داشت.
پایه‌های ابتدایی سیاست صنعتی ازبکستان
پس از اواسط دهه ۱۹۹۰، دولت، راهبردی را برای تبدیل اقتصاد از وابستگی شدید به کشاورزی و منابع طبیعی به یک اقتصاد صنعتی مدرن اتخاذ کرد. ازبکستان به جای تجربه صنعتی‌زدایی سریع، سیاست صنعتی‌سازی را اجرا کرد که سه جنبه داشت: ابتدا دولت سعی کرد اتکای شدید خود به تولید و صادرات پنبه را کاهش دهد و با افزایش تولید غلات به خودکفایی در مواد غذایی دست یابد. دوم، به دنبال خودکفایی در انرژی برای تبدیل شدن به یک صادرکننده خالص سوخت بود. سوم، سعی کرد سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی و ماشین آلات و تجهیزات را در کل تولیدات صنعتی و در صادرات افزایش دهد.
دولت ازبکستان اقدامات سیاست صنعتی از جمله مشوق‌های مالیاتی و مالی، سفارش‌های دولتی، استقبال از سرمایه گذاری مستقیم خارجی، حفاظت از واردات و ارتقای صادرات و مدیریت نرخ ارز را اتخاذ کرده است.
بر اساس استراتژی توسعه ازبکستان جدید برای ۲۰۲۲-۲۰۲۶، برای تسریع در توسعه اقتصاد ملی و ارائه نرخ‌های رشد بالا، سیاست صنعتی این کشور با هدف افزایش سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی و حجم تولید صنعتی به میزان ۱.۴ برابر است. در چارچوب این استراتژی، ازبکستان برنامه‌ریزی کرد تا بازارهای انرژی را آزاد، خوشه‌های صنعت مس را سازماندهی و صنایع شیمیایی و گازی را توسعه دهد و سطح فرآوری گاز طبیعی را از ۸ به ۲۰ درصد برساند.
همچنین دولت با افزایش ۱.۴ برابری حجم تولید و صادرات آن به میزان ۲ برابر، تلاش‌های بومی‌سازی را در صنعت خودرو ادامه داد. انتظار می‌رفت که یک خوشه صنعتی از ماشین آلات کشاورزی ایجاد شود. حجم تولید صنایع چرم و کفش و داروسازی ۳ برابر خواهد شد. تولید صنعت برق دو برابر و صادرات به سه برابر برنامه ریزی شده بود. بعدها، ازبکستان استراتژی ۲۰۳۰ را تصویب کرد که در آن اهداف قبلی تنظیم و به روز شد.
محوریت صنعت خودرو در سیاست صنعتی ازبک‌ها
ازبکستان، به ویژه قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم محصولات صنعتی-فناوری را از ۲۵ به ۳۲ درصد افزایش دهد. همزمان، ازبکستان فضای رقابتی در صنعت خودرو ایجاد کرد و حجم تولید را به یک میلیون خودرو افزایش خواهد داد. علاوه بر این، دولت ۸ خوشه تحقیقاتی و تولیدی را در زمینه‌های فرآوری فلزات، مهندسی مکانیک و الکترونیک، حمل و نقل و لجستیک و بهره وری و بازده کشاورزی سازماندهی خواهد کرد.
بر اساس انتظارات دولت، بیش از ۳۰ برند معتبر خارجی در صنعت چرم و کفش جذب و ارزش افزوده آن ۵ برابر خواهد شد. در نهایت، دولت قصد دارد ارزش افزوده در صنعت را به ۴۵ میلیارد دلار برساند و ۲.۵ میلیون شغل با درآمد بالا ایجاد کند.
شاخص‌های توسعه صنعتی در ازبکستان نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های بانک جهانی (۲۰۲۴)، ارزش افزوده صنعت از ۱۱ میلیارد در سال ۲۰۱۰ به ۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. اشتغال در صنعت (به عنوان درصد کل اشتغال) از ۲۰ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۲۴ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۲ سهم تولید در تولید ناخالص داخلی به ۱۹ درصد رسید در حالی که در سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۵ به ترتیب برابر با ۱۰ و ۱۳ درصد بود.
سرمایه گذاری ثابت نقش مهمی در توسعه صنعتی دارد. بر اساس داده‌های اداره آمار تحت ریاست جمهوری ازبکستان (۲۰۲۴)، سهم سرمایه گذاری ثابت در تولید ناخالص داخلی از ۲۲.۷ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۲۹.۱ درصد در سال ۲۰۱۸ افزایش یافت. حداکثر سطح این شاخص در سال ۲۰۱۹ مشاهده شد که به میزان ۳۶.۸ درصد (در سال ۲۰۲۲ – ۳۰ درصد) رسید.
سهم بودجه دولتی در سرمایه ثابت نیز از ۴.۸ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۸ درصد در سال ۲۰۲۲ (۹.۳ درصد در سال ۲۰۲۱) افزایش یافته است. سهم سرمایه گذاری‌های خارجی و وام‌ها در سرمایه ثابت تغییرات قابل توجهی را نشان می‌دهد. این شاخص از ۲۳.۸ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۴۲.۸ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. جذب سرمایه خارجی برای اجرای سیاست صنعتی می‌تواند روند تحول اقتصادی را تسریع کند و رقابت‌پذیری بخش صنعتی ازبکستان را بهبود بخشد.
صنعت خودرو همچنان یکی از بحث برانگیزترین صنایع در ازبکستان است و بسیاری از کارشناسان دستاوردهای آن را در نتیجه سیاست صنعتی این کشور متفاوت ارزیابی می‌کنند. تولید خودروی ازبکستان از ۴۴ هزار دستگاه در سال ۱۹۹۹ به ۴۲۱ هزار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت که تقریباً ۱۰ برابر شد. طبق گزارش رسمی، تقریباً ۱.۷ میلیون دستگاه خودرو در سال ۲۰۲۳ در ازبکستان فروخته شد که ۱۸ درصد بیشتر از یک سال قبل است. از اول ژانویه ۲۰۲۴، تعداد خودروهای متعلق به افراد در ازبکستان از ۴.۰۲ میلیون نفر عبور کرد که تقریباً ۳.۸ میلیون خودرو سواری هستند. در واقع، مالکیت خودرو در ازبکستان رو به افزایش است. این شاخص از ۲۱ خودرو به ازای هر ۱۰۰ خانوار ازبک در سال ۲۰۱۰ به ۵۷ خودرو در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
مزایا و معایب حمایت دولتی در تولید خودرو
شرکت دولتی UzAvtosanoat ازبکستان (تاسیس در سال ۱۹۹۲) بر بازار داخلی تسلط دارد. برای توسعه صنعت خودرو، ازبکستان در ابتدا شرکت‌های چندملیتی معروفی از کره جنوبی و ایالات متحده مانند دوو موتورز و جنرال موتورز را جذب کرد که فناوری آنها می‌تواند به ایجاد پایه‌های این صنعت کمک کند. تولید خودرو در اولویت سیاست صنعتی ازبکستان است که هم جایگزینی واردات و هم ارتقای صادرات را هدف قرار می‌دهد. ازبکستان از طریق ابزارهای سیاست تجاری مانند تعرفه‌ها از بازار داخلی محافظت، اولویت‌های مالیاتی را برای صنعت خودرو فراهم و از ابزارهای سیاست پولی برای حمایت از آن استفاده می‌کند.
شرکت UzAvtosanoat بیشتر خودروهای تولید شده را به بازارهای کشورهای CIS عمدتا روسیه و قزاقستان با قیمت‌های رقابتی صادر می‌کند که فضای بسیار کمی برای سود باقی می‌گذارد. در عوض، بیشتر سود UzAvtosanoat از بازار داخلی حاصل شد. این وضعیت معمولاً منجر به یک پارادوکس شد که در آن خودروهای تولید شده در ازبکستان در بازار داخلی گرانتر از خارج از کشور بودند. با وجود اینکه ازبکستان یک کشور تولیدکننده خودرو است، معمولاً نمی‌تواند نیاز داخلی خود را برای خودروهای جدید برآورده کند و محدودیت‌های واردات باعث کمبود خودرو در این کشور می‌شود. داده‌های مربوط به سطح بومی سازی صنعت خودرو ازبکستان بحث برانگیز و از ۲۲ تا ۵۰ درصد متغیر است.
از ۱ ژانویه ۲۰۲۳، ازبکستان مقررات جدیدی را وضع کرد و فروش خودروهای جدید وارداتی نه تنها برای نمایندگی‌های رسمی تولیدکنندگان، بلکه برای سایر واردکنندگان نیز مجاز شد. پس از این، شرکت ها و افراد مختلف شروع به واردات خودرو از خارج از کشور عمدتاً از چین کردند. ازبکستان در سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۳ هزار خودرو وارد کرده که ۲.۴ برابر بیشتر از سال قبل است. واردات خودرو از چین ۵.۲ برابر شد و از ۱۱.۲ هزار دستگاه در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۵۸ هزار دستگاه در سال ۲۰۲۳ رسید. بنابراین، در سال ۲۰۲۳ سهم چین از کل واردات از ۷۹ درصد فراتر رفت. ارزش واردات به تقریبا ۱.۸ میلیارد دلار رسیده که ۲.۹ برابر بیشتر از سال ۲۰۲۱ (۵۸۸.۲ میلیون دلار) است. با وجود واردات بیشتر خودرو از کره جنوبی، آمریکا، آلمان و ژاپن، سهم آنها در کل واردات کاهش یافت. به عنوان مثال، واردات از ژاپن از ۱۵۷ خودرو در سال ۲۰۲۲ به ۴۱۹ خودرو در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
همکاری صنعتی با کشورهای همسایه
ازبکستان همواره با سایر کشورهای آسیای مرکزی همکاری صنعتی دارد. به عنوان مثال، قزاقستان و ازبکستان در حال ساخت کارخانه‌ای برای تولید اجاق‌های آشپزخانه، جاروبرقی، تلویزیون، مایکروویو و ماشین لباسشویی برند ازبکستانی «آرتل» در منطقه کاراگاندا هستند. راه اندازی این واحد برای سال ۲۰۲۵ برنامه ریزی شده است.
این پروژه به چند مرحله تقسیم می‌شود و پتانسیل توسعه آن ۸.۹۵ میلیارد دلار بوده که ۷.۹۷ میلیارد دلار آن برای صادرات است. بر اساس اظهارات مقامات محلی منطقه کاراگاندا، این شرکت تا یک میلیون محصول در سال تولید و برای حدود ۱۲۰۰ نفر شغل ایجاد می کند. همچنین، اجرای پروژه مهم دیگری مانند راه اندازی تولید مونتاژ خودروهای شورلت اونیکس در منطقه کوستانای برای سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ برای کارخانه SaryarkaAvtoProm برنامه ریزی شده است.
در مجموع، در حال حاضر ازبکستان به بسیاری از اهداف سیاست صنعتی اولیه خود با استفاده از بازارهای محافظت شده و اقدامات قوی از جانب حمایت دولتی دست یافته است. این کشور اهداف بلندپروازانه‌ای را برای سیاست صنعتی جدید خود با هدف افزایش رقابت و ظرفیت تعیین کرده است. جذب سرمایه گذاری خارجی، شرکت‌های چندملیتی و همکاری‌های صنعتی می‌تواند اقتصاد ازبکستان را تقویت کند. دولت همچنین باید اولویت مصرف کنندگان ازبکستان را مطرح کند و راهکارهایی برای چالش‌هایی مانند انحصار در تولید خودرو بیابد.
منبع: اوراسیا ریسرچ
انتهای پیام/ تولید
