مسیر اقتصاد/ در حال حاضر معاملات تک محموله[۱] و آتی[۲] نقش بسیار مهمی در مشخص شدن قیمت گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی دارند. طی سال‌های اخیر و به واسطه رشد معاملات اوراق آتی گاز طبیعی، افزایش معاملات و سرمایه‌گذاری در این حوزه دور از دسترس نخواهد بود. این بازارهای مالی نوسانات قیمت را مورد ارزیابی و تفسیر قرار می‌دهند و تأثیرگذاری اهرم‌های مالی را در معاملات انرژی‌محور افزایش داده‌اند.
مزیت معاملات تک محموله و آتی برای مشخص شدن قیمت گاز طبیعی چیست؟
خرید و فروش گاز طبیعی در بستر معاملات آتی، بر اساس قیمت‌های آینده و مبتنی بر عرضه_تقاضا انجام می‌شود و مالکیت دارایی نیز در زمان سررسید قرارداد قید و اعمال خواهد شد. اما در معاملات تک محموله، معامله در همان لحظه و به صورت حقیقی صورت می‌پذیرد. شفافیت در معاملات تک محموله و آتی متناسب با بازارهای مالی در نقاط مختلف جهان، متفاوت است و به همین دلیل، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران برای معاملات گاز طبیعی یا سایر انرژی‌های فسیلی مانند نفت خام متفاوت خواهد بود.
معاملات تک محموله به نوعی خرید لحظه‌ای دارایی به شمار می‌آید اما معاملات آتی، خرید دارایی مشخص در زمان تعیین شده در قرارداد محسوب می‌شود. یکی از مزایای معاملات آتی، واگذاری اوراق اختیار فروش تبعی[۳] برای پوشش ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک است که می‌تواند در پیش‌بینی روند قیمتی گاز طبیعی موثر باشد.
شکل‌گیری روند عرضه و تقاضای گاز طبیعی در بازارهای مالی نظیر بورس انرژی، حاکی از آن است که با افزایش استفاده از سازوکار رقابت گاز با گاز (GOG[۴]) و افزایش معامله گاز طبیعی در هاب‌های گازی بین‌المللی و ملی در جهان، بازارهای مالی بستر مناسبی برای تمام فعالان و معامله‌گران این صنعت شناخته شده است؛ چرا که تقاضاکنندگان و عرضه‌کنندگان گاز طبیعی با توجه به قدرت بازار و برآورد قیمت، اقدام به خرید و فروش گاز طبیعی می‌کنند.
تغییر سازوکار مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در اروپا طی سال‌های اخیر
در اروپا قیمت گاز طبیعی در مرحله اول با استفاده از سازوکار رقابت گاز با گاز (GOG) و عرضه و تقاضای گاز در هاب‌های بین‌المللی و ملی به صورت عمده مشخص می‌شود و در مرحله بعدی، از طریق بسترهایی مانند بورس انرژی اروپا (EEX[۵]) و بورس لندن[۶]، عرضه و تقاضای گاز در مقیاس‌های کوچک‌تر صورت می‌پذیرد.
همچنین در کوتاه‌مدت رابطه‌ای بین قیمت سایر فرآورده‌های جانشین و گاز وجود ندارد و قیمت گاز طبیعی در بازارهای مالی توسط معاملات عرضه_تقاضا مشخص می‌شود. در نمودار زیر، سازوکارهای مورد استفاده و میزان استفاده از آن‌ها برای مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در اروپا ارائه شده است.
عوامل متعددی نظیر امکان جانشینی نفت خام با گاز طبیعی بر اساس منحنی بی‌تفاوتی مصرف‌کننده[۷]، قیمت سایر سوخت‌های جانشین، عوامل سیاسی_اقتصادی کشورهای واردکننده و صادرکننده گاز طبیعی و غیره در مشخص‌شدن قیمت گاز طبیعی در اروپا تأثیر دارند.
آیا در ایران امکان استفاده از بازارهای مالی برای کشف قیمت گاز طبیعی وجود دارد؟
طی سال‌های اخیر، کارشناسان متعددی بر لزوم عرضه گاز طبیعی ایران برای مشخص شدن قیمت آن از بستر بازارهای مالی تأکید داشتند، اما نکته‌ای که در این‌جا باید به آن اشاره داشت، این است که کشورهای مذکور، از «صنعت خصوصی تولیدکننده گاز»، «قدرت بازار[۸]» و «وجود نهادهای تنظیم‌گر» بهره‌مند هستند.
بر خلاف نظر کارشناسان، به دلیل این‌که دولت در حوزه تخصیص گاز طبیعی، به عنوان تولیدکننده و عرضه‌کننده انحصاری این حامل انرژی شناخته می‌شود، حق قیمت‌گذاری گاز طبیعی در اختیار دولت قرار دارد تا به وسیله قیمت‌گذاری بهینه و مقرون به صرفه، رفاه جامعه را حداکثر نماید. لذا عرضه گاز طبیعی در بازارهای مالی نظیر بورس انرژی به دلیل قیمت‌گذاری انحصاری دولت امکان‌پذیر نخواهد بود.
پی‌نوشت:
[۱] Spot
[۲] future
[۳] اوراق اختیار فروش تبعی در تعریف کلی، ابزاری است که به وسیله آن منتشرکننده اوراق، اختیار فروش تعداد مشخصی از سهم پایه را در زمان سررسید تعیین شده با قیمت مشخص به خریدار اوراق می‌دهد.
[۴] Gas on Gas Competition
[۵] European Energy Exchange
[۶] London Stock Exchange
[۷] Consumer indifference curve
[۸] Market Power
منبع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «بررسی الگوی قیمت‌گذاری گاز طبیعی ایران و جهان»
انتهای پیام/ انرژی
