مسیر اقتصاد/ قیمت‌گذاری یکی از ابزارهای سیاستی در راستای مدیریت و برنامه‌ریزی بهینه عرضه و تقاضا است. سیاست قیمت‌گذاری به خصوص در مورد کالایی مانند گاز طبیعی باید با تکیه بر تمام جوانب تأثیرگذار بر آن باشد تا از ایجاد شوک‌های ناگهانی بر قیمت و در نتیجه متأثر نمودن مصرف‌کنندگان جلوگیری به عمل آید.
رقابت گاز با گاز؛ پرکاربردترین روش قیمت‌گذاری گاز طبیعی
در حال حاضر، پنج سازوکار برای مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در جهان متناسب با منطق‌های بازاری و رقابتی وجود دارد که دو طرف تولیدکننده و مصرف‌کننده متناسب با شرایط بازار و ساختار عرضه و تقاضا به معامله گاز طبیعی اقدام می‌کنند.
مهم‌ترین و پرکاربردترین سازوکار مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در جهان، رقابت گاز با گاز (GOG[۱]) است که در حال حاضر، بیشترین استفاده را در راستای مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در اکثر نقاط جهان دارد. در این مدل، روندهای عرضه و تقاضا در بستر بازارهای مالی شکل گرفته و قیمت گاز طبیعی متناسب با عمق بازار، مشخص می‌شود. این سازوکار مشخص شدن قیمت، در مبادلات هاب‌های گازی نیز مورد استفاده روزانه قرار می‌گیرد.
استفاده از سازوکارهای «مذاکره محور» در مشخص شدن قیمت گاز
دومین سازوکار پرکاربرد مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در جهان، قیمت‌گذاری گاز به صورت تابعی از نفت خام یا فرآورده‌های نفتی (OPE[۲]) است که در حال حاضر، در تعدادی از کشورهای شمال شرق آسیا نظیر ژاپن، کره جنوبی و چین کاربرد بسیار زیادی دارد. در این مدل، قیمت گاز طبیعی بسته به شرایط موجود در قرارداد، تابعی از قیمت جهانی نفت خام یا فرآورده‌هایی نظیر نفت کوره و غیره است.
سازوکار بعدی مشخص شدن قیمت گاز طبیعی در جهان، مذاکره با رویکرد انحصار دوجانبه (BIM[۳]) است که کاربرد کمی در مشخص شدن قیمت گاز طبیعی دارد. در این سازوکار، قیمت گاز طبیعی در یک بازه زمانی مشخص و طولانی‌مدت و طی مذاکره سطح عالی بین دولت‌ها و صنایع بزرگ‌مقیاس مشخص می‌شود. این سازوکار در صورت استفاده در مشخص شدن قیمت گاز طبیعی صادراتی بین کشورها، بیشتر با سرمایه‌گذاری دولت‌ها در احداث خطوط لوله یا توسعه میادین گازی همراه است.
سازوکار بعدی مشخص شدن قیمت گاز طبیعی، استفاده از مدل ارزش بازگشتی (Net Back Pricing) است. این سازوکار، همان قیمت پرداخت شده توسط شرکت واردکننده به تولیدکننده گاز طبیعی در مرز آن کشور با توجه به میانگین وزنی قیمت گاز بر اساس سوخت‌های جایگزین نظیر نفت کوره و نفت‌گاز در بازار مصرف‌کننده نهایی است که پس از تعدیل قیمت بر اساس هزینه‌های انتقال، ذخیره‌سازی و مالیات در مرز صورت می‌گیرد.
آخرین سازوکار مشخص شدن قیمت گاز طبیعی که کاربرد بسیار کمی دارد، سازوکار ارزش بازگشتی کالای نهایی تولید شده (NET[۴]) است. در این مدل، قیمت گاز طبیعی با توجه به این موضوع که نهاده تولید محسوب می‌شود، تابعی از قیمت محصول تولید شده قرار می‌گیرد. این مدل قیمت‌گذاری زمانی کاربرد دارد که گاز طبیعی به عنوان سوخت یا خوراک مورد استفاده قرار گیرد.
قیمت گاز طبیعی بخش پتروشیمی و سایر صنایع عمده ایران با چه سازوکاری مشخص می‌شود؟
نرخ خوراک صنعت پتروشیمی کشور با استفاده از سازوکار رقابت گاز با گاز (GOG) مشخص می‌شود. به علت وجود چهار هاب بین‌المللی در فرمول مشخص شدن نرخ خوراک پتروشیمی، نوسانات قیمت جهانی گاز طبیعی تأثیر زیادی بر نرخ خوراک پتروشیمی دارد.
تعرفه سوخت صنایع عمده شامل احیای فولاد، سیمان، سوخت پتروشیمی و غیره با توجه به جزء (۱) بند (الف) تبصره ۱۴ قانون بودجه سال ۱۴۰۲ و تصویب‌نامه شماره ۱۶۸۵۰/م/ت۶۱۱۶۹ ه مورخ ۱۴۰۲/۰۳/۲۹ تابعی از نرخ خوراک پتروشیمی است.
منبع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «بررسی الگوی قیمت‌گذاری گاز طبیعی ایران و جهان»
پی‌نوشت:
[۱] Gas on Gas Competition
[۲] Oil Price Escalation
[۳] Bilateral Monopoly
[۴] Net back From Final Product
انتهای پیام/ انرژی
