به گزارش مسیر اقتصاد چنانچه در مطلب قبلی بیان شد طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها، بنا شد بخشی از منابع حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی به صورت یارانه نقدی به مردم پرداخت شود. در ابتدا این یارانه به مساوات و به همه‌ی اقشار مردم پرداخت شد. اما از آنجا که به نظر می رسد پرداخت یارانه مساوی به تمامی اقشار جامعه عدالت اقتصادی را تأمین نمیکند، از اواخر دولت قبل صحبت از حذف اقشار ثروتمند و غنی از دریافت یارانه مطرح شد.
دولت یازدهم نیز با این رویکرد بر سر کار آمد که روند پرداخت یارانه نقدی را اصلاح نماید و کارشناسان اقتصادی انتظار داشتند این دولت در نظام پرداخت يارانه‌های نقدی بازنگري اساسي صورت دهد. جمع بندی دولت اما این بود که قطع یارانه افراد از سوی دولت، نارضایتی عمومی ایجاد می‌کند و به همین دلیل در سال‌های ابتدایی دولت یازدهم اقدامی جدی در این راستا انجام نگرفت.
تا اینکه ایده‌ای جدید در دولت مطرح شد و قرار بر این شد که روش انصراف داوطلبانه در دستور کار قرار بگیرد. طبق این روش از مردم خواسته شد که به درخواست خودشان از دریافت یارانه انصراف دهند. با این هدف کارشناسان و مسئولین دولتی و همچنین برنامه‌های صدا و سیما تبلیغاتی جدی انجام دادند تا مردم را از مزایای انصراف از دریافت یارانه مطلع نمایند. اما با اینحال این روش با شکست همراه شد و تنها بخش بسیار کمی از مردم داوطلبانه از دریافت یارانه انصراف دادند.
یکی از دلایل اصلی شکست این روش، این بود که تنها به توصیه بسنده شده بود و نه عواقبی برای افراد ثروتمندی که از یارانه انصراف نمیدادند در نظر گرفته شده بود و نه برای افرادی که از یارانه انصراف می‌دادند مشوقی در نظر گرفته شده بود. بر اساس منطق اقتصادی نمیتوان انتظار داشت هیچ فردی از دریافت مبلغی از دولت ولو ناچیز، در شرایطی که هیچ هزینه‌ای در قبالش پرداخت نمیکند، صرف نظر نماید.
دلیل دیگر غالب بودن این تفکر در بین مردم بود که اگر انصراف دهند در واقع خود را ثروتمند معرفی کرده‌اند و در آینده ممکن است از بسیاری از حقوق دیگر نیز محروم شوند.
با شکست این طرح، دولت تغییر رویه داد و به منظور اجرای قانون مصوب مجلس مبنی بر حذف افراد ثروتمند از مشمولان یارانه نقدی سعی کرد با شناسایی افراد ثروتمند، به مرور این افراد را حذف نماید. اما این روش دولت نیز بسیار کند و آهسته پیش رفت و در چند سال اخیر تنها به حذف یک تا سه میلیون نفر از مشمولان منجر گردید.
همچنین از آنجا که در این روش مشمولان توسط دولت انتخاب میشوند، اعتراض و نارضایتی افراد حذف شده را در پی خواهد داشت چراکه بسیاری از آن‌ها معتقدند دریافت یارانه حق آن‌هاست و بسیاری از افراد جامعه که ثروت و درآمدی بیش از آن‌ها دارند، همچنان یارانه را دریافت می‌نمایند. علاوه بر این در برخی موارد مشاهده شده که دولت به اشتباه افرادی را که جزء اقشار ثروتمند جامعه نبودند را از گرفتن یارانه محروم کرده است.
بنابراین در این روش نیز به دلیل کندی، ایجاد نارضایتی و اشتباه در حذف برخی افراد کم بضاعت به دلیل مشخص نبودن شاخص دقیق حذف، در عمل دولت نتوانست به توفیق چندانی در حذف قشر وسیعی از ثروتمندان دست یابد.
در چنین شرایطی برخی از مسئولین دولت و مجلس حذف مردم از دریافت یارانه را کنار گذاشته و به سراغ پرداخت یارانه بیشتر به خانوارهای تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد رفته‌اند؛ این روش گرچه در جای خود اقدامی قابل تحسین است، اما ارتباطی به ضرورت حذف اقشار پر درآمد از مشمولان یارانه ندارد و در واقع پاک کردن صورت مسئله و عدم رسیدگی به آن محسوب میشود.
در حال حاضر طبق گفته مسئولین، دست کم ۷۰ درصد افرادی که اکنون یارانه نقدی دریافت می‌کنند، شایسته دریافت این یارانه نیستند و اگر این افراد از یارانه بگیران حذف شوند این امکان وجود دارد که با همین منابع مالی فعلی مبلغ پرداختی به خانوارهای کم بضاعت بیش از سه برابر شود.
در یادداشت بعدی راهکارهایی که برای حذف افراد پر درآمد از یارانه نقدی مطرح شده، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
