به گزارش مسیر اقتصاد در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳، محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور ایران، با عاقل‌بیک جباروف، نخست وزیر قرقیزستان، در شهر بیشکک دیدار کرد. جباروف از ایران برای ساخت نیروگاه و پالایشگاه در مرزهای قرقیزستان درخواست حمایت کرد. مخبر برای شرکت در بیست و دومین نشست شورای سران دولت‌های سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۳ برگزار شد، در رأس یک هیئت عالی رتبه در آسیای مرکزی بود. در این مذاکره که وزرای نفت، حمل‌ونقل و شهرسازی ایران نیز حضور داشتند، بحث‌ها بر پیشبرد مذاکرات برای ساخت کریدور ریلی جهت اتصال قرقیزستان به ایران از طریق ازبکستان و ترکمنستان، متمرکز شد.
چشم انداز همکاری ایران و کشورهای آسیای مرکزی
سازمان همکاری شانگهای که در ابتدا برای هماهنگی تلاش‌ها علیه تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط گرایی تأسیس شد، به سرعت در حال تبدیل شدن به پلت‌فرمی برای توسعه مشترک منطقه‌ای میان کشورهای عضو است. در این راستا، از اجرای پروژه‌های زیرساختی مختلف با مشارکت بازیگران اصلی اوراسیا حمایت می‌کند. بیانیه صادر شده در ژوئیه ۲۰۲۳ توسط شورای سران کشورها در سازمان همکاری شانگهای که در دهلی نو برگزار شد، رسماً پیوستن ایران به این سازمان را تأیید کرد. این رویداد نشان‌دهنده نقطه‌ای مهم در چشم‌انداز ژئوپلیتیک اوراسیا است که پیامدهای بالقوه‌ای برای امنیت منطقه‌ای، اتصال اقتصادی و پویایی قدرت جهانی دارد.
بیانیه‌های متعدد سازمان همکاری شانگهای بر اصول نظام چندقطبی و مواضع آن علیه تحریم‌ها به‌عنوان ابزاری قهری که بر ایران و تا حدی جمهوری‌های آسیای مرکزی اعمال شده، مجدداً تأکید می‌کند. برای نمونه دو کشور قزاقستان و ازبکستان به دلیل دخالت احتمالی در کمک به روسیه در راستای دور زدن تحریم‌ها، با نظارت شدید ایالات متحده مواجه شدند. سپس در تابستان اخیر، قرقیزستان تحت ارزیابی مشابهی قرار گرفت. اگرچه نخست وزیر جباروف تلاش کرد تا این اتهامات را رد کند، اما مجموعه مختلفی از تحریم‌های ایالات متحده بر شرکت‌های قرقیزستانی اعمال شد. مذاکرات کنونی بین قرقیزستان و ایران در راستای رشد تجارت غیرنفتی بین تهران و آسیای مرکزی بوده و نشان میدهد که چگونه پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای فرصت‌های بیشتری را برای همکاری‌های منطقه‌ای باز می‌کند. ارزش تجارت غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای حدوداً ۳۷ میلیون تن کالا به ارزش ۲۱ میلیارد و ۷۳۶ میلیون دلار بوده که در شش ماهه نخست سال مالی جاری (۳۰ اسفند تا ۳۱ شهریور) ۱۰ درصد افزایش داشته است.
خیز تهران برای تبدیل شدن به هاب برق
علاوه بر این، درخواست قرقیزستان برای واردات خدمات فنی و مهندسی از ایران نشان میدهد که چگونه تهران، علی‌رغم سال‌ها تحریم و مشکلات آن در کسب دانش در بخش‌های مختلف و جذب سرمایه‌گذاری، توانسته صنعت خود را توسعه دهد. در این چارچوب، توجه ویژه‌ای به توسعه شبکه برق داده می‌شود. در حال حاضر شبکه برق ایران به کشورهای عراق، آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، قطر و روسیه متصل است. حتی بخش انرژی هسته‌ای ایران در راستای تولید برق برای پوشش مصرف داخلی و حتی صادرات در کنار نفت و گاز است. آخرین پیشرفت در این زمینه مربوط به اتصال شبکه‌های برق ایران و قطر از طریق خط انتقال زیردریایی است. این توسعه نه تنها قابلیت اطمینان شبکه‌های برق را در هر دو کشور افزایش میدهد، بلکه ایران را به‌عنوان یک مشارکت‌کننده مهم در تولید و توزیع برق در منطقه معرفی می‌کند. هدف دولت ایران در دوره ابراهیم رئیسی، تخصیص منابع به زیرساخت‌ها، پیشرفت‌های فناوری و زمینه‌هایی مانند تولید برق و بخش فضا است. این امر مستلزم تعامل بیشتر با موضوعات مرتبط با انرژی در منطقه آسیای مرکزی است که نشان‌دهنده چرخش گسترده به سمت شرق در رویکرد استراتژیک ایران است. هرچند ایران درهای مذاکرات درباره برجام را باز نگه می‌دارد، همزمان اولویت‌های اصلی سیاست خارجی خود را در تعاملات دیپلماتیک خود با کشورهای خلیج فارس و جمهوری‌های آسیای مرکزی دنبال می‌کند.
دلایل نزدیکی ایران به کشورهای آسیای مرکزی
چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی، مورد قانع‌کننده‌ای برای همکاری‌های تقویت‌شده با ایران است که با منابع طبیعی فراوان و موقعیت استراتژیک خود در منطقه از اهمیت تجاری قابل توجهی برخوردار است. عضویت مشترک در پلتفرم‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) بر تمایل فزاینده برای همکاری دوجانبه تاکید می‌کند. علاوه بر این، مشارکت ایران در منطقه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل قزاقستان و قرقیزستان می‌شود، پایه‌های مشارکت‌های اقتصادی و استراتژیک را بیشتر تقویت می‌کند. پیوندهای تاریخی بین چندین کشور آسیای مرکزی و ایران، که ریشه آن میراث مشترک آنها در دوران امپراتوری ایران است، جزء حیاتی این چشم انداز در حال تحول است. علاوه بر این، کشورهای ترک‌زبان در حال حاضر روابط مستحکمی با یکی دیگر از کشورهای شیعه، یعنی آذربایجان برقرار کرده‌اند و همگی در کنار ایران عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) هستند. این ارتباطات به یک چارچوب منطقه‌ای کمک می‌کند که از مجاورت جغرافیایی صرف فراتر می‌رود.
علاوه بر این، آسیای مرکزی از لحاظ تاریخی موقعیت حساسی را در فضای حیاتی ( سیاست لبنسراوم) روسیه دارد و به کانون سرمایه گذاری‌های قابل توجه چین تبدیل شده است. روابط رو به رشد ایران با روسیه، همراه با توافقات اخیر با چین، پتانسیل همسویی منطقه‌ای را نشان میدهد. این همسویی می‌تواند نشان دهنده افزایش نارضایتی از تحریم‌های اعمال شده توسط جهان غرب بر روسیه، چین و ایران باشد که به طور غیرمستقیم بر اقتصاد آسیای مرکزی نیز تأثیر می‌گذارد. با توجه به تأثیر متقابل این پویایی‌های ژئوپلیتیکی، برای جهان غرب ضروری است که سیاست‌های خود را به دقت تنظیم کند. ایجاد تعادل بین اعمال تحریم‌ها با حفظ روابط مثبت با کشورهای دارای اهمیت استراتژیک بسیار مهم است. این کشورها نه تنها نقش محوری در ثبات منطقه‌ای ایفا می‌کنند بلکه برای منافع غرب نیز اهمیت قابل توجهی دارند. با این وجود، برای ایران رهایی از تحریم‌ها همچنان یک موضوع مهم است و روند فزاینده انجام تجارت با ارزهای ملی به جای دلار، برخی از تأثیرات این ابزارهای غربی را بر کشورهای اوراسیا تغییر میدهد.
منبع: اسپیشیل اوراسیا
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
