به گزارش مسیر اقتصاد در سال‌های اخیر موضع هند در قبال ارمنستان و منطقه قره باغ کوهستانی به نوعی همسو با ایروان بوده که می‌توان آن را در اقداماتی مانند فروش سلاح به ارمنستان، ایجاد خطوط راه‌آهن بین قاره‌ای و محکومیت حملات آذربایجان مشاهده کرد، که مسلماً این رویکرد بی‌دلیل نیست. در واقع ارتباط دیرینه آذربایجان با پاکستان، درگیری قره‌باغ را به یکی از مبهم‌ترین جنگ‌های نیابتی جهان تبدیل کرده بود. علاوه بر این، منطقه قفقاز جنوبی برای بلندپروازی هند در راستای ایجاد راه‌گذر (کریدور) حمل‌ونقلی و وصل دهلی از طریق فلات ایران به اروپا (راه‌گذر شمال-جنوب یا INSTC) از اهمیت ویژه برخوردار است، طرحی که ارمنستان نیز از آن حمایت می‌کند.
دلیل موضع انفعالی دهلی در جنگ اخیر
از اواخر تابستان امسال، همکاری هند و ارمنستان افزایش یافت و باوجود مخالفت شدید جمهوری آذربایجان، دهلی تسلیحاتی از جمله موشک‌انداز، توپخانه و سیستم‌های راداری را به ایروان فروخته است. همچنین، هند با امضای چند تفاهم‌نامه جدید با ارمنستان در زمینه زیرساخت‌های دیجیتال و با پیش‌بینی افزایش ارتباطات تجاری بین دو کشور از طریق INSTC، به دنبال توسعه روابط تجاری با ایروان بود. در این راستا، هند با افزایش سرمایه‌گذاری و قراردادهای جدید، توسعه بخش‌هایی از راه‌گذر حمل‌ونقل را دو برابر می‌کند که شامل بندر چابهار ایران نیز می‌شود.
با این حال، هند در هفته‌های اخیر و در رویکرد عجیب اقدام خاصی برای حمایت از ارمنستان یا حتی محکومیت اقدامات آذربایجان، انجام نداده است. باید توجه داشت که پیشتر دهلی برای میانجی‌گری بین دو طرف ابراز آمادگی کرده بود. اما به استثنای نشست مجمع عمومی سازمان ملل، اقدام چندانی از سوی هند برای بیان موضع خود در برابر تغییر قدرت در قفقاز انجام نشده است. نمی‌توان دلیل این موضع را به ترس از فشارهای خارجی نسبت داد زیرا کشورهایی مانند فرانسه، ایران و ایالات متحده درجات مختلفی از همدردی با ارمنستان یا حداقل نگرانی از ارامنه ساکن در ناگورنو-قره باغ را ابراز کردند. بنابراین رویکرد دهلی در قبال رویدادهای اخیر قفقاز جنوبی، نشان دهنده تحولات احتمالی است که شاید همسویی با ارمنستان تهدیدی برای هند باشد.
تاثیر منفی راه‌گذر زنگزور بر ثبات منطقه‌ای
ارمنستان نیز احتمالا متوجه این تغییرات شده است، بطوریکه با وجود اعتراضات در ایروان و قره باغ، سفیر جدیدی را به دهلی‌نو فرستاد. سفیر جدید که با عنوان کارشناس ایران و دیپلمات منطقه‌ای در قفقاز جنوبی، شناخته می‌شود نشان دهنده رویکرد ارمنستان برای تقویت روابط دوجانبه با هند از طریق ایران است. البته هند در ارزیابی خود نسبت به رابطه با ارمنستان، باید تکمیل راه‌گذر شمال-جنوب را در نظر بگیرد. برای انجام این کار، هند به خط ریلی نیاز دارد که از شمال غربی ایران و از طریق جنوب قفقاز به روسیه یا دریای سیاه وصل شود. در این راستا، هند و ایران دو راه دارند: نخست از طریق استان سیونیک ارمنستان و دیگری از طریق سواحل خزر و آذربایجان بوده که تاکنون، دهلی مسیر ارمنستان را برگزیده است. با این حال، تحولات پیرامون مناقشه قره باغ کوهستانی، این خط ریلی را تهدید می‌کند، زیرا محل عبور این خط ریلی از راه‌گذر زنگزور است، راه‌گذر مهمی که آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل می‌کند.
به نظر می‌رسد حداقل برخی از قدرت‌های منطقه مانند ایران، تهدید سیونیک را آنقدر جدی می‌گیرند که کنترل ارمنستان بر آن را تکرار می‌کنند (واقعیتی که در سطح بین المللی به رسمیت شناخته شده است) و حتی نیروهای خود را به مرز شمال غربی خود در پاسخ به درگیری‌های اخیر منتقل کنند. صرف نظر از اینکه درگیری بر سر این راه‌گذر رخ می‌دهد یا خیر، واقعیت اینکه ساخت راه آهن از منطقه‌ای که احتمال درگیر بین ایران و ترکیه، دو کشور از بزرگترین ارتش‌های منطقه، وجود دارد، منجر به ثبات سیاسی در منطقه نمی‌شود.
تاثیر راه‌گذر شمال-جنوب بر موضع دهلی
در نگاه نخست، به نظر می‌رسد تحولات اخیر در قره باغ کوهستانی ضربه بزرگی به هند باشد، در حالی که در راستای منافع پاکستان و دیگر رقیب اصلی هند در آسیا، یعنی چین است. همچنین، مزیت کلیدی INSTC این است که به هند اجازه می‌دهد تا از مسیر پاکستان خارج و از راه‌های زمینی جایگزین به اروپا و آسیای مرکزی دسترسی داشته باشد. در ضمن، این امر ابزاری را برای هند فراهم کرده تا ایران را از مدار چین خارج و به طور بالقوه پروژه‌های زیرساختی پکن در منطقه را عقب براند. البته باید توجه داشت که استراتژی پاکستان در قفقاز نیز دارای اشکالاتی است. اقدامات اخیر آذربایجان، محکومیت بین المللی را برانگیخته و هرگونه حمایت بیشتر، پاکستان را در موقعیت کمک به دولت بحث‌برانگیز قرار می‌دهد که مزایای مستقیم و ملموس بسیار اندکی برای اسلام‌آباد فراهم می‌کند.
همچنین، اینگونه هم نیست که هند گزینه‌های جایگزین دیگری نداشته باشد. اگرچه تغییر INSTC به مسیر دریای خزر از نظر دیپلماتیک دشوار خواهد بود، اما هنوز جا برای تقویت روابط وجود دارد. برای نمونه، باوجود تنش اخیر در روابط تهران و باکو، دو کشور توانستند در مورد از سرگیری ساخت خط آهن بین دو کشور به توافق برسند. به نظر می‌رسد که موضوع راه‌گذر شمال-جنوب به اندازه کافی دارای منافعی است که باکو اختلافات خود را با قدرت‌های خارجی به خاطر همکاری در آن کنار بگذارد. بنابراین، اگرچه آذربایجان فروش تسلیحات هند به ارمنستان را محکوم می‌کند، اما بعید است که چنین اختلافاتی تاثیر منفی بر همکاری آینده INSTC داشته باشد. بنابراین، هند در صورت داشتن تمایل همچنان گزینه‌های زیادی برای اجرای استراتژی راه‌گذر شمال-جنوب دارد.
منبع: نشریه دیپلمات
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
