مسیر اقتصاد/ یکی از صنایع ظرفیت‌دار کشور که بیش از ۶۰ درصد ظرفیت آن خالی و بلا استفاده مانده است، کارخانه‌جات آرد است. ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی خود و نزدیکی به کشورهای تولید کننده گندم از جمله روسیه و قزاقستان و از طرف دیگر همسایگی با کشورهای اصلی واردکننده آرد از جمله عراق، افغانستان و سوریه می‌تواند نقش موثری در تجارت منطقه‌ای این محصول ایفا کند.
۳۸۰ کارخانه آرد با ظرفیتی بیش از ۳۰ میلیون تن تولید
بررسی آمارها نشان می‌دهد ایران دارای بیش از ۴۰۰ کارخانه آرد است که از این میان ۳۸۰ کارخانه مشغول فعالیت هستند. مجموع ظرفیت تولید این کارخانه‌ها بیش از ۳۰ میلیون تن آرد در سال است، در حالی که ظرفیت استفاده داخلی آرد کشور حدود ۱۲ میلیون تن است. بنابر این بیش از ۱۸ میلیون تن ظرفیت خالی تولید آرد در کشور وجود دارد که بلا استفاده مانده است.
۸۵۰ هزار تن صادرات آرد در یک دهه گذشته
با وجود بزرگ‌ترین بازارهای آرد در همسایگی ایران، از جمله افغانستان با بیش از واردات ۲ میلیون تنی در سال و عراق با ظرفیت وارداتی بیش از ۱.۵ میلیون تنی در سال، تولیدکنندگان در کشور نتوانستند بخش قابل توجهی از بازهای موجود را تصاحب کنند؛ آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد در یک دهه گذشته کل صادرات آرد ایران به عراق و افغانستان کمتر از ۸۵۰ هزار تن بوده که از سال ۱۳۹۹ به بعد صادرات این محصول به صفر رسیده است. در مقابل ترکیه و قزاقستان توانسته‌اند بازارهای صادراتی مذکور را تصاحب کنند و هر کدام سالانه بیش از ۱ میلیون تن آرد به عراق و افغانستان صادر کنند.
بد عهدی بانک مرکزی عامل اصلی کاهش صادرات آرد ایران
عوامل متعددی باعث کاهش صادرات آرد و عدم استفاده از ظرفیت تولید کارخانه‌های آرد کشور شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به به موارد زیر اشاره کرد:
۱) از آن‌جا که واردات گندم و صادرات آرد با استفاده از رویه‌ی گمرکی ورود موقت بوده است، بر اساس مصوبه کمیته سیاستگذاری یکپارچه و هماهنگ در امور ارزی کشور در تاریخ ۱۷/۰۷/۱۳۹۷، چنانچه بیش از ۸۰ درصد کالای اظهار شده برای صادرات، از محل کالاهای ورود موقت تولید شده باشد، از سپردن تعهد برای بازگشت ارز حاصل از صادرات معاف بوده‌اند؛ اما بر اساس تصمیم کمیته اقدام ارزی در تاریخ ۲۲/۰۷/۱۳۹۹ صنایع مختلفی چون کارخانه‌جات آرد ملزم به بازگشت ارز حاصل از صادرات خود از جمله صادرات از محل کالای ورود موقت شده‌اند، به دلیل عطف به ما سبق شدن این قانون، بنگاه‌های اقتصادی از جمله صادرکنندگان آرد بدهکار ارزی شناخته شده و ملزم به رفع تعهد ارزی صادرات سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ شده‌اند، در حالی که این بنگاه‌ها از رفع تعهد ارزی در سال‌های مذکور معاف بوده‌اند. این بد عهدی از طرف کمیته بازگشت ارز حاصل از صادرات بانک مرکزی سبب شده است تولیدکنندگان آرد صادرات خود را متوقف کنند.
۲) ممنوعیت های صادراتی و عدم ثبات در قوانین و مقررات داخلی کشور یکی دیگر از عوامل کاهش تولید و صادرات آرد بوده است. بررسی پیشینه صادرات آرد نشان می‌دهد در مقاطع مختلف (مانند سال ۱۳۹۵) بنا بر شرایط کشور با منطق حمایت از تولید داخلی و یا مبارزه با قاچاق، صادرات آرد ممنوع یا از واردات گندم به کشور جلوگیری شد و صادرکنندگان آرد بازارهای خود را از دست می‌دادند؛ در مقابل کشورهایی مانند عراق و سوریه آرد ترکیه را جایگزین ایران کردند.
۳) حمایت کشورهای تولید کننده گندم مانند روسیه و ترکیه از کارخانه‌جات آرد خود. یکی دیگر از عواملی که باعث کاهش صادرات آرد در ایران شده است، تمرکز کشورهای تولید کننده گندم بر رونق کارخانه‌جات آرد خود و افزایش سهم خود از بازارهای صادراتی است. به عنوان مثال روسیه با اعمال تعرفه بر گندم خود، صرفه اقتصادی واردات گندم و صادرات آرد حاصل از آن را از صرفه اقتصادی انداخته است، در مقابل آرد خود را بدون تعرفه و با قیمت پایین به دیگر کشورها صادر می‌کند. کشور ترکیه نیز با حمایت از کارخانه‌جات آرد خود در قالب مشوق‌های صادراتی به دنبال افزایش استفاده از ظرفیت کارخانه‌های آرد خود است، تاجایی که طی ۵ سال گذشته ترکیه به بزرگ‌ترین صادر کننده‌ی آرد جهان تبدیل شده است.
بنابراین برای استفاده بیشتر از ظرفیت کارخانه‌های آرد کشور و افزایش صادرات، باید مجموعه‌ای از اقدامات صورت گیرد. اول، بانک مرکزی باید در کمیته بازگشت ارز حاصل از صادرات، در رویه‌ای ثابت تکلیف بازگشت ارز صادرکنندگان از رویه‌ی ورود موقت را مشخص و روش‌های مختلف تخصیص و بازگشت ارز را مشخص کند. دوم، گمرک جمهوری اسلامی باید در دو مقوله‌ی تعیین کیل مصرف و ارزش‌گذاری آرد صادراتی، بر مبنای کیفیت گندم وارداتی و قیمت واقعی گندم ارزش‌گذاری کند. سوم، به منظور حمایت از صادرکنندگان آرد دستگاه‌هایی از جمله ستاد تنظیم بازار نباید با منطق مبارزه با قاچاق یا حمایت از تولید داخل با وضع قوانین خلق الساعه ممنوعیت‌های صادراتی، در این فرایند (صادرات آرد) اخلال ایجاد کند.
انتهای پیام/ کشاورزی
