مسیر اقتصاد/ مطالعات امکان‌سنجی به عنوان اولین گام، نقش مهمی را در انتخاب مسیر صحیح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز بر عهده دارد. مطالعات امکان‌سنجی حداقل کاری است که برای هر پروژه سرمایه‌گذاری باید انجام شود. در این مطالعه طرح مورد نظر از سه منظر «مطالعات بازار»، «مطالعات فنی» و «مطالعات مالی» بررسی می‌شود و در عمل به طور دقیق به درست یا نادرست بودن سرمایه‌گذاری و چشم انداز طرح می‌پردازد.
اهمیت مطالعات امکان‌سنجی در مطالعات بازار جهت تعریف محصولات مورد نیاز و راهبردی از منظر بازار هدف، مکان‌یابی و بررسی قابلیت دسترسی طرح به خوراک، یوتیلیتی و بازار محصول، مطالعات فنی جهت انتخاب فناوری مناسب، ارزیابی سرمایه‌گذاری مورد نیاز طرح و بررسی میزان درآمد و هزینه‌های دوره بهره‌برداری و در نهایت مطالعات مالی جهت پیش‌بینی وضعیت طرح از منظر مفاهیم مالی نظیر نرخ بازده، بازگشت سرمایه، نقطه سربه سر، جریان وجوه نقد و غیره می‌تواند منجر به انتخاب نقشه راه درست در توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز شده و از بروز مشکلاتی همچون خروج ارز و سرمایه ملی در راستای احداث واحدهای ناکارآمد و نیمه کاره، احداث واحدهای تولیدکننده محصولات با ارزش‌افزوده پایین، احداث واحدهایی با دانش فنی نامناسب و غیره جلوگیری شود.
با توجه به مراحل مطالعات امکان‌سنجی و اهمیت آن‌ها می‌توان گفت در خصوص طرح GTPP اسلام‌آباد غرب علاوه بر مسائل تشدید مازاد متانول و تأمین خوراک پایدار ایرادتی همچون مکان‌یابی نادرست طرح، فقدان بازار مصرف، هزینه‌های انتقال و نحوه تأمین آب مصرفی هم به مطالعات امکان‌سنجی این طرح وارد است. در ادامه هر یک از ایرادات این طرح تشریح خواهد شد.
اتلاف منابع ملی در پی مکان‌یابی نادرست طرح پتروشیمی اسلام آباد غرب
مطالعات مکان‌یابی صنایع، از کلیدی‌ترین گام‌های تأسیس به شمار می‌آید، چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده و اثرات قابل توجهی از بعد‌های اقتصادی، محیط زیستی و مسائل اجتماعی دارد. در طرح پروپیلن غرب دسترسی به خوراک و یوتیلیتی با توجه به مکان آن هزینه‌بر است و این موضوع در کنار نوع دانش فنی انتخاب شده برای تولید پروپیلن سبب شده که اقتصاد طرح بازده مناسبی نداشته باشد. چرا که دسترسی به خوراک پایدار و یوتیلیتی مزیت اصلی و مهم در مکان‌یابی و ساخت مجتمع‌های پتروشیمی به شمار می‌رود.
در طرح پروپیلن غرب، فاصله منبع تأمین خوراک تا اسلام‌آباد غرب حدود ۱۰۰۰ کیلومتر است. بنابراین انتقال هزاران کیلومتری خوراک از مناطق دارای ذخایر گازی به سایر مناطق کشور نه تنها منطبق بر آمایش سرزمین نیست، بلکه در شرایط کمبود ارز، اتلاف منابع و سرمایه‌های ملی محسوب می‌شود.
نبود بازار مصرف و هزینه‌های انتقال محصولات به مبادی صادراتی کشور
یکی از محصولات طرح اسلام‌آباد غرب پلی‌پروپیلن است. در این طرح سالانه ۱۲۰ هزار تن پلی‌پروپیلن تولید خواهد شد اما باید گفت که بازار مصرفی برای این میزان از پلی‌پروپیلن در منطقه اسلام آباد غرب و مناطق همجوار وجود ندارد. بنابراین این مسئله سبب اضافه شدن هزینه انتقال پلی‌پروپیلن به هزینه‌های دوره بهره‌برداری با حدود ۴۰ تا ۵۰ دلار به ازای هر تن خواهد شد.
همچنین باید به این نکته هم توجه کرد که احداث چنین طرح‌هایی زمانی توجیه‌پذیری و اقتصاد قابل قبولی دارد که واحدهای پایین‌دستی آن هم توسعه داده شود. بنابراین می‌توان گفت در انتخاب این مکان نه تنها ملاحظات مربوط به نزدیکی به خوراک و مبادی صادراتی رعایت نشده است، بلکه نزدیکی به بازار مصرف داخلی نیز مدنظر قرار نگرفته است.
چالش تامین ۱۰ میلیون مترمکعب آب برای طرح GTPP اسلام آباد غرب
آب مصرفی مورد نیاز طرح اسلام‌آباد غرب بین ۷ تا ۱۰ میلیون متر مکعب در سال است که این حجم از آب در منطقه وجود ندارد. بنابراین یکی از راهکار‌ها برای تأمین آب مورد نیاز این طرح احداث خط لوله انتقال آب از سد آزادی است که با توجه به فاصله ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتری این سد تا طرح GTPP اسلام‌آباد غرب و در نظرگرفتن هزینه‌های احداث خط لوله، طرح فاقد توجیه‌پذیری اقتصادی است. همچنین عدم توجه به مسئله آب مورد نیاز طرح به عنوان یکی از مسائل پراهمیت در احداث پتروشیمی‌ها و افزودن هزینه‌های احداث خط لوله نشان‌دهنده دقیق نبودن مطالعات امکان‌سنجی این طرح است.
از طرفی بر اساس نقشه پهنه‌بندی خشکسالی هواشناسی استان کرمانشاه طی دوره ۲۴ ماهه تا پایان شهریور ماه ۱۴۰۱ (شکل زیر[۱]) با کاهش بارندگی دو سال اخیر نسبت به بلندمدت، به جزء بخش‌های کوچکی از استان، درگیر خشکسالی بسیار شدید است. در واقع فقط بخش‌های کوچکی از نیمه شرقی استان خشکسالی متوسط داشته‌اند و بقیه استان را خشکسالی بسیار شدید در برگرفته است. بنابراین وجود مسئله خشکسالی در استان کرمانشاه و نیاز صنعت پتروشیمی به آب، تأمین پایدار آب طرح‌ها را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.
بنابراین بهتر است طرح‌های دارای محدودیت‌های تأمین خوراک پایدار، فقدان بازار مصرف، مسائل تأمین آب و مکان‌یابی نادرست بازتعریف شده و مطالعات بازار، فنی و مالی با دقت بیش‌تری انجام شوند. همچنین باید به این نکته هم توجه کرد که توزیع پتروشیمی‌ها در شهرهای دور از مبادی صادراتی و عدم دسترسی به خوراک و یوتیلیتی پایدار علاوه بر افزایش خطر سرمایه‌گذاری سبب بروز مشکلاتی همچون آلایندگی محیط زیست، تشدید کمبود آب و غیره در مناطق طرح‌ها خواهد شد. به همین علت باید در مکان‌یابی احداث طرح‌های پتروشیمی دقت کافی و لازم را به منظور کاهش اتلاف منابع و افزایش بهره‌وری داشت[۲].
پی‌نوشت:
[۱] سالنامه هواشناسی کشور (استان کرمانشاه)، سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰
[۲] گزارش کارشناسی اندیشکده اقتصاد مقاومتی، با موضوع «ارزیابی طرح جامع پروپیلن؛ اسلام‌آباد غرب، عسلویه و امیرآباد»
انتهای پیام/ انرژی
