به گزارش مسیر اقتصاد، مسئله ایجاد راه آهن از ایران به افغانستان و سپس ازبکستان از جنبه‌های گوناگونی دارای اهمیت است. این خط آهن از طرفی با فراهم نمودن زمینه حمل ارزان قیمت مواد معدنی، به شکوفایی بخش معدن افغانستان و ازبکستان کمک می‌کند و این دو کشور را به آبهای آزاد متصل می نماید. و از طرفی راه‌های دسترسی ایران به آسیای میانه و چین را متنوع کرده و از وابستگی ایران به ترکمنستان می‌کاهد. همچنین امکان تامین ارزان قیمت مواد خام معدنی مورد نیاز صنایع ایران را فراهم می‌کند.
رونق بخش معدن افغانستان در گرو احداث راه آهن سراسری
در افغانستان بیش از ۱۴۰۰ ماده معدنی در هزاران معدن این کشور نهفته است. بعضي از آنها دوره‌هاي اكتشافي را پشت سر گذاشته و آماده استخراج هستند و بعضي دیگر در حال استخراج است. مهمترین ذخایر معدنی شناخته شده در افغانستان شامل: گاز طبیعی، زغال سنگ، آهن ، نفت، مس، اورانیوم، نمک، کروم، نیکل، طلا ، سولفور، باریت، روی ، قلع، فلوئور، طلق، منیزم، میکا، سنگ لاجورد، یاقوت، آلومنیوم، سرب، پنبه نسوز، جیوه، بوکسیت، تنگستن، لیتیم، منگنز، سنگ مرمر، سنگ گچ، سنگ آهک است که بیشترین استخراج در حوزه گاز طبیعی، زغال سنگ و نمک، اورانیوم، کروم، مس، طلا و نقره انجام می‌شود. عمده این ذخایر معدنی در سرحدات شمالی مانند مزارشریف، شبرغان، سرپل، میمنه، قندوز، هلمند و هرات واقع شده است. اما بخش عمده این ثروت عظیم که می‌تواند اقتصاد این کشور را شکوفا کند و در سایه رونق تجارت با کشورهای همسایه، شکوفایی اقتصادی برای آنها نیز به همراه داشته باشد، به دلیل محصور بودن در خشکی و دسترسی نداشتن به مسیرهای ارتباطی به ویژه راه آهن که امروزه نقش کلیدی در حمل و نقل کالا دارد، مغفول مانده است.
ازبکستان، غنی از ذخایر معدنی و محصور در توسعه نیافتگی همسایه جنوبی
ازبکستان، دومین کشور وسیع آسیای میانه است که دارای معادن و ذخایر زیرزمینی غنی بی‌شماری است. بطوریکه از لحاظ داشتن برخی از مهم ترین انواع منابع معدنی مانند طلا (مقام پنجم)، اورانیوم (مقام دوازدهم)، مس (مقام هشتم)، نمکهای پتاسیم (مقام چهارم)، فسفریت و کائولن در میان ۱۵ کشور برتر جهان قرار دارد. به علاوه، این کشور از نظر تولید طلا (مقام دهم) و اورانیوم (مقام هفتم) را به خود اختصاص داده است.
ازبکستان هم مانند افغانستان محصور در خشکی است، با این تفاوت که مسیرهای ارتباطی این کشور اعم از جاده‌ای و ریلی توسعه یافته‌تر است، به همین دلیل امکان بهره برداری از معادن وجود دارد. به عنوان مثال، گمرکات مرزی با ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان و افغانستان در کنار ۱۱ فرودگاه و راه‌آهن قدیمی این کشور از جمله ایستگاه بخارا که یکی از مهمترین ایستگاههای ریلی به شمار می آید و در مسیر ایران قرار گرفته است. گمرکات مرزی این کشور به دلیل عدم تبادل الکترونیکی اطلاعات، قیمت‌گذاری کالا را با مشکل مواجه کرده است. به همین دلیل حمل و نقل کالا از طریق شبکه ریلی توجیه پذیرتر به نظر می‌رسد.
خط آهن هرات-مزار شریف، حلقه اتصال ایران به ازبکستان
راه آهن افغانستان یک شبکه ریلی توسعه نیافته است. پادشاهان این کشور در گذشته به دلایل امنیتی و سیاسی مانع احداث و توسعه این شبکه ارتباطی در بسیاری نقاط شدند. خط آهن حیرتان-مزارشریف یکی از معروفترین خطوط ریلی در شمال افغانستان است که این کشور را به ازبکستان متصل می‌کند. مسیری ۷۵ کیلومتری که از شهر مرزی حیرتان در استان بلخ تا مزار شریف امتداد یافته است. ترمینال ریلی نایب آباد که در در شرق میدان هوایی مزار شریف واقع شده است، در سال ۲۰۱۱ تکمیل شد. این خط آهن افغانستان را از طریق ازبکستان به بازارهای منطقه‌ای وسیع در اروپا و آسیا متصل می‌کند.
در مسیری دیگر، راه آهن ایران به هرات نخستین خط ریلی بین افغانستان و ایران است که در اواخر سال ۲۰۲۰ به پایان رسید. این خط آهن ۲۲۵ کیلومتری از شهر خواف در شرق ایران تا شهر هرات در غرب افغانستان امتداد یافته و قابلیت جابجایی سالانه شش میلیون تن بار و یک میلیون مسافر را دارد.به این ترتیب، هرات با موقعیت جغرافیایی جدید خود به قطب سه راهی ایران – آسیای مرکزی – آسیای جنوبی تبدیل خواهد شد. زیرا که درحال حاضر افغانستان از طریق راه آهن به دو همسایه شمالی خود یعتی ازبکستان و ترکمنستان متصل است.
راه آهن ازبکستان در انتظار اتصال به شبکه ریلی مزارشریف-هرات
شبکه راه آهن در ازبکستان به سال ۱۸۸۸ میلادی برمیگردد. این خط که قرار بود بخارا را به سمرقند متصل کند در همان آغاز ساخت با یک وقفه ۱۰ ساله مواجه شد تا اینکه عملیات ساخت آن دوباره از سال ۱۸۹۸ ادامه یافت و علاوه بر این مسیر اتصال تاشکند و اندیجان را نیز شامل شد. راه آهن ازبکستان حدود هفت هزار کیلومتر طول دارد و از شهرهای تاشکند، سمرقند، بخارا، خیوه، نوکوس، ترمز، کوکند، اندیجان و غیره می گذرد. حمل بار و تجارت کالا از این کشور گرفتار در خشکی به مقصد غرب آسیا و اروپا تاکنون از طریق کشور ترکمنستان انجام میشد. اما با راه اندازی خط ریلی مزارشریف – هرات و اتصال آن به شبکه ریلی ایران، این فرصت برای ازبکستان نیز به وجود میآید که از مسیر کوتاهتری به مقاصد غربی خود برسد.
لزوم ایفای نقش ایران در پروژه راه آهن هرات-مزار شریف
راه آهن هرات-مزارشریف پروژه‌ای راهبردی برای سه کشور ایران، افغانستان و ازبکستان است اما برای ایران اهمیت بالاتری دارد. زیرا برای دسترسی افغانستان و ازبکستان به آبهای آزاد طرح‌های جایگزینی از مسیر پاکستان در دستور کار است. اما در صورت عدم احداث این خط آهن با توجه به زیرساختهای ضعیف ریلی در ترکمنستان و تعامل ناپایدار این کشور با ایران، مشکل روانسازی جابجایی قطار از چین به ایران پابرجا خواهد ماند. همچنین نیاز صنایع ایران به معادن افغانستان بر اهمیت اتصال ریلی به مناطق شمالی این کشور که معادن بسیاری را در خود جای داده است، می‌افزاید.
با احداث راه آهن هرات-مزار شریف جابجایی مسافر و کالا میان ایران و شهرهای هرات، مزار شریف، سمرقند و بخارا که قرابت تاریخی و فرهنگی زیادی با ایران دارند، تسهیل خواهد شد و انتظار می رود تجارت میان این مناطق توسعه بیشتری نسبت به قبل پیدا کند.
پینوشت:
۲-معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه-حمل ونقل ترانزیت ازبکستان
۳-معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه-ظرفیت های ازبکستان در بخش زمین شناسی و صنایع معدنی
۴- موسسه مطالعات استراتژیک شرق
انتهای پیام/حمل و نقل
