مسیر اقتصاد/ در دهه ۷۰ شمسی مفهوم تضمین کیفیت زودتر از هر صنعت دیگر وارد صنعت خودروی ایران شد. تقریبا از اواخر آن دهه، مفاهیم استاندارد که در آن نظامی برای تضمین کیفیت طراحی پیاده می‌شود، وارد حوزه کاری دو خودروساز بزرگ کشور (ایران خودرو و سایپا) شد. اما در مراحل مختلف زنجیره ارزش صنعت خودرو مسائل و چالش‌هایی وجود داشته که بی‌توجهی به آنها سبب شده عملا ارتقای معنادار كیفیت در صنعت خودرو اتفاق نیفتد.
عدد ستاره کیفی در داخل کشور هیچ ارتباطی با ستاره ایمنی خودروهای بین‌المللی ندارد
در حال حاضر شاخص اصلی ارزیابی کیفی خودرو در کشور در قالب ستاره کیفی ارائه می‌شود. ستاره کیفی خودروها در کشور براساس ارزیابی‌های کیفی صورت گرفته مطابق استانداردهای ملی به دو شکل استاتیک و دینامیک، برمبنای شناسایی ایرادهای ظاهری و عملکردی خودرو از دیدگاه مشتری انجام می‌شود. بر این اساس ایرادهای مشاهده شده در خودروها در ۹ دسته «فرمان و سیستم تعلیق»، «موتور و سیستم انتقال قدرت»، «سیستم ترمز»، «مقطعات و سیستم‌های الکترونیکی»، «تزئینات داخلی»، «بدنه»، «رنگ»، «نفوذ باد به داخل خودرو»، و «نفوذ آب به داخل خودرو» تقسیم‌بندی می‌شود.
سپس با ارزیابی ایرادهای خودرو در این ۹ دسته، یک عدد ستاره کیفی به آن خودرو تعلق می‌گیرد. عدد تعریف شده برای ستاره کیفی خودروها در داخل کشور هیچ ارتباطی با ستاره ایمنی خودروهای بین‌المللی ندارد. همچنین عدد ستاره کیفی خودروهای داخلی صرفا بر کیفیت مهندسی خودروها تمرکز دارد و تقریبا هیچ بخشی از کیفیت ذاتی و کیفیت برداشتی خودروها را پوشش نمی‌دهد.
شاخص «ستاره کیفی» برای ارزیابی خودروها کافی نیست
مطابق گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران کیفیت خودروها براساس تعداد ستاره کیفی کسب شده توسط خودروهای ساخت داخل کشور، از میانگین ۲٫۳ (دو و سه‌دهم) ستاره كیفی در بهمن و اسفند سال ۱۳۹۶ به ۳٫۱ (سه و یک‌دهم) در مهرماه سال ۱۴۰۰ رسیده كه افزایش ۳۵ درصدی در این شاخص را نشان می‌دهد.
اگرچه شاخص ستاره کیفی نشانگر بهبود کیفیت خودروهای داخل است اما ناكارآمدی سیستم نظارتی فعلی در اعمال استانداردها و اندازه‌گیری شاخص‌های كیفی خودرو از یكک سو و عدم جامعیت در به‌كارگیری شاخص‌های مدنظر، موجب شده است كه این شاخص به تنهایی نتواند نشانگر مناسبی برای سطح کیفیت خودروها باشد.
لذا علاوه‌بر لزوم بازنگری در تعریف شاخص ستاره كیفی، باید در سیستم نظارتی كه آن را پیاده می‌كند نیز اصلاحاتی انجام شود تا مؤلفه‌های کیفیت را به شکل مناسب پوشش دهد و گزارش‌دهی به واقعیت‌ها نزدیکتر شود.
مجموعه موتور و گیربکس بیشترین سهم از ایرادها در صنعت خودروسازی
یكی از شاخص‌های مهم كه می‌تواند تا حدود زیادی كیفیت (کیفیت مهندسی) محصول را از منظر مشتریان تعیین كند شاخص «میزان رضایت از كیفیت اولیه محصول» (تعداد ایرادها در سه ماه اول پس از تحویل خودرو) است. براساس گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران سال ۱۳۹۶ این شاخص ۳.۷ بوده كه در سال ۱۳۹۹ به ۳.۱۲ و در پایان آذرماه سال ۱۴۰۰ به ۲٫۷۹ رسیده است.
حال آنكه متوسط بین‌المللی آن ۰.۹ برآورد می‌شود. به عبارتی، مصرف‌كننده ایرانی در دوره سه ماهه اول استفاده، بیش از سه برابر متوسط جهانی برای رفع ایرادهای خودرو به مراكز خدمات پس از فروش مراجعه كرده است.
سهم ایرادها در قطعات، مونتاژ و طراحی به ترتیب ،۶۳ ۲۶ و ۱۱ درصد است. البته ذكر این نكته حائز اهمیت با توجه به سهم عمده قطعات در مراحل ساخت خودرو، سهم حداكثری قطعات از ایرادها لزوما همگی به ضعف در صنعت قطعه‌سازی برنمی‌گردد؛ بلكه با نگاهی عمیق‌تر به موضوع می‌توان ریشه آن را در ضعف در طراحی جستجو کرد.
از طرفی، همانگونه كه در نمودار زیر نشان داده شده سهم عمده ایرادها به تفكیک مجموعه‌های خودرو به ترتیب به بدنه و اتاق (۳۱ درصد)، مجموعه تعلیق و انتقال قدرت (۲۰ درصد)، ایمنی اعم از كمربند و ترمز (۱۹ درصد)، تهویه مطبوع و وسایل برقی (۱۵ درصد) و مابقی به مجموعه نیرو محركه و سوخت‌رسانی اختصاص دارد. در نمودار زیر میزان سهم خرابی هر یک از قطعات از کل ایرادهای خودرو در سه ماه نخست تحویل نشان داده شده است. مجموعه موتور و مجموعه گیربکس بیشترین سهم از ایرادها را دارند.
یكی از شاخص‌هایی كه می‌تواند در كنار شاخص میزان رضایت از كیفیت اولیه محصول (ایرادهای سه ماه اول استفاده)، تصویر دقیق‌تری از وضعیت كیفیت در صنعت خودروسازی به دست دهد «کیفیت دوام خودرو» است كه در دوره ۱۸ ماهه پس از تحویل خودرو ارزیابی می‌شود. مدت دوره تضمین ارائه شده از سوی خودروساز به نوعی اطمینان دادن از بابت تداوم کیفیت خودرو است. برای اثبات لزوم این موضوع می‌توان به مقایسه «میزان رضایت از كیفیت اولیه» و «میزان رضایت از كیفیت دوام» در این صنعت پرداخت.
لزوم تدوین برنامه راهبردی صنعت خودرو براساس سه دیدگاه ملی، بنگاه و مشتری
در نمودار زیر روند كلی رضایت از كیفیت اولیه (دوره سه ماهه ابتدایی مصرف) از مردادماه ۱۳۹۹ ثابت و در مقاطعی كاهشی بوده است اما روند رضایت از كیفیت دوام از مردادماه ۱۳۹۹ كاهشی بوده كه نشانگر پایین بودن كیفیت دوام قطعات استفاده شده در این صنعت است.
طبق آیین‌نامه ارتقای كیفیت خودروهای سبک مصوب ۱۳۸۹/۳/۳۰ وزارت صنعت، معدن و تجارت همه عرضه‌كنندگان خودرو موظفند به گونه‌ای اقدام کنند كه میزان رضایت مشتریان از كیفیت دوام نسبت به كیفیت اولیه هر محصول بیش از ۵ درصد كاهش نیابد.
این در حالی است که نتایج بررسی و گزارش شركت بازرسی كیفیت و استاندارد ایران (نمودار زیر) نشان می‌دهد در اكثر خودروهای مورد بررسی در مردادماه ۱۴۰۱ میزان رضایت مشتریان از كیفیت دوام نسبت به كیفیت اولیه هر محصول بیش از ۵ درصد (به طور متوسط ۹.۵ درصد) كاهش داشته است.
همچنین در زیرساخت‌های قانونی موجود، دیدگاه حاکم بر بهبود وضعیت کیفیت ناوگان از دیدگاه ملی، شامل كاهش مصرف سوخت و آلایندگی است. این در حالی است كه دیدگاه مشتری شامل كیفیت محصول، تنوع محصول و قیمت مناسب كمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین باید برنامه راهبردی صنعت خودرو با هدف ایجاد تعادل و بهینگی بین سه دیدگاه ملی، بنگاه و مشتری تدوین شود.
هزینه تصادفات جاده‌ای در ایران حدود ۶ تا ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی
«ایمنی» خودرو یک شاخص مهم در ارزیابی کیفی خودرو است. در این راستا براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، هزینه تصادفات جاده‌ای در اكثر كشورها معادل ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی آنهاست؛ این هزینه در ایران حدود ۶ تا ۷ درصد برآورد شده است. امروزه در کشور، میزان كشته‌شدگان تصادفات رانندگی با سهم ۶/۵ درصد از كل متوفیان، جایگاه سوم دلایل مرگ و میر را در كشور به خود اختصاص داده است. ایمنی خودرو در دو بخش قبل و بعد از تصادف می‌تواند بر میزان آسیب‌دیدگی از تصادفات مؤثر باشد.
ستاره‌های ایمنی خودروها در کشورهای اتحادیه اروپا و سایر کشورها بر پایه آزمون‌های تصادف، برخورد با عابر پیاده و دوچرخه‌سواران و براساس دستورالعمل‌های داخلی مراکز آزمون تعریف می‌شود. در شرایطی که اکثر تولیدات خودروسازان مطرح در دنیا ۴ تا ۵ ستاره ایمنی دارند (۸۴ درصد خودروهای پرفروش اروپا، سطح ایمنی ۴ ستاره یا بالاتر دارند)، امتیاز متوسط خودروهای ساخت داخل کشوردر بهترین حالت کمتر از ۳ ستاره ایمنی از ۵ ستاره، آن هم برای برخی از خودروهای تازه تولید شده، تخمین زده می‌شود. متأسفانه در خصوص خودروهای ایرانی این اطلاعات به صورت دقیق و رسمی منتشر نمی‌شود.
اساسی‌ترین شاخص و مبنای ارزیابی ایمنی خودرو در کشور، استانداردهای ۸۵ گانه است که به عنوان الزامات حداقلی مورد نیاز، توسط وزارت صمت و سازمان بازرسی و کیفیت استاندارد ایران (دو متولی اصلی قانونی این حوزه) تدوین و ابلاغ شده است. اجرایی شدن استانداردهای ۸۵ گانه که متضمن حداقل‌های مورد نیاز در زمینه ایمنی خودرو در مرحله ساخت و مونتاژ است، در دو زمینه «قابلیت اجرا» و «ضمانت اجرا» حائز اهمیت است.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۹۰۲۴
انتهای پیام/ تولید
