مسیر اقتصاد/ مسئله پرداخت در تجارت بین‌الملل، اصلی‌ترین رکن تحقق هر معامله تجاری است و تسهیل سازوکار دریافت و پرداخت پول در تعاملات بین‌المللی، نقش مهمی در تقویت و توسعه روابط تجاری هر کشور دارد. سیستم‌های تسویه و پرداخت بین‌المللی، زمینه‌ساز شکل‌گیری تجارت فرامرزی دولت‌ها با یکدیگر است که اختلال در آن تبعات زیانباری را به دنبال دارد. مشکل قطع دسترسی ایران به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی دلاری یا وابسته به دلار آمریکا، در طول سال‌های اخیر ضربه سختی به پیکره اقتصادی کشور وارد کرده است. در چنین شرایطی شناخت سازوکار‌های پرداختی و اسباب و بازیگران آن، می‌تواند گره مبادلات مالی کشور را نمایان سازد تا در جهت برطرف نمودن آن اقدام شود.
تسویه مستقیم دلار الزاما نیازی به رصد آمریکا ندارد
بر خلاف تصور رایج، تسویه مستقیم دلار در مبادلات تجاری و مالی، الزاماً نیازی به پایاپای و رصد از طریق خاک ایالات متحده به عنوان ناشر دلار ندارد و این عمل را می‌توان از طریق سایر مراکز مالی مانند لندن، فرانکفورت یا هنگ کنگ انجام داد. این کار به لحاظ سازوکاری به شرح زیر انجام می‌شود:
به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۰ نهاد پولی هنگ کنگ، بانک HSBC را به مدت ۵ سال به عنوان مؤسسه تسویه (Settlement) حساب برای سیستم پایاپای (Clearing) دلار در هنگ کنگ تعیین کرد و در سال‌های بعد نیز آن را تمدید کرد.
سازوکار تسویه دلاری هنگ کنگ با مشتریان خود بدون اطلاع فدرال رزرو
حال بانک‌هایی که نیاز به تسویه و پایاپای سازی دلاری در هنگ کنگ دارند باید یک حساب در HSBC باز کنند. در این صورت این بانک‌ها می‌توانند تراکنش‌های دلاری را با سایر اعضای سیستم پایاپای دلاری هنگ کنگ انجام دهند. به این صورت تمام تراکنش‌های دلاری به صورت ناخالص و آنی در دفاتر HSBC پایاپای و تسویه می‌شود.
بنابراین تمام کاری که HSBC انجام می‌دهد این است که حساب یک مشتری را بدهکار و حساب مشتری دیگر را بستانکار می‌کند. از آنجا که همه این اقدامات برای HSBC به صورت داخلی انجام می‌شود، موجودی دلاری این بانک در فدرال رزرو تغییری نمی‌کند.
از طرف دیگر هم این امکان وجود ندارد که از سیستم تسویه دلار در هنگ کنگ برای تسویه دلاری با شخصی که در هنگ کنگ حساب ندارد استفاده شود. مگر اینکه نهاد پولی هنگ کنگ و بانک HSBC توافقات لازم را نهادهای مالی دیگری که فرد در آن حساب دارد را انجام داده باشد.
در سال‌های اخیر حدود ۷۰ مشارکت کننده مستقیم و حدود ۱۷۰ مشارکت کننده غیرمستقیم که ۱۲۰ بانک آن خارج از خاک هنگ کنگ است به سیستم تسویه دلاری HSBC دسترسی داشته اند.
الزامات و ملاحظات استفاده از سازوکار تسویه دلاری محلی
حال نکاتی به شرح زیر وجود دارد:
الف) به این سیستم، «سیستم تسویه دلار محلی» هم می‌گویند که همان استفاده یورودلاری یا آفشور یا فراسرزمینی از دلار آمریکا است.
ب) امکان افتتاح حساب دلاری در HSBC برای اشخاص تحریم شده وجود ندارد.
ج) لازمه انجام تسویه دلاری خارج از آمریکا افتتاح حساب دلاری در آمریکا و دسترسی به نظام پرداخت دلاری آمریکا و رعایت برخی الزامات است.
د) هدف از تعیین مراکز تسویه دلاری در سایر کشورها کاهش ریسک تسویه و هزینه معاملات و دسترسی به سیستم پرداخت دلاری در «ساعات کاری» مدنظر است. همچنین «ریسک تسویه» میان آسیا با بازار اوراق بهادار آمریکا را نیز مدیریت می‌کند.
ه) در واقع این سیستم تسویه، یک نظام پرداخت دلاری را در محلی خارج از آمریکا ایجاد کرده است.
و) در سال ۲۰۰۲ بانک استاندارد چارترد به عنوان عامل تسویه «یورو» در هنگ کنگ تعیین شده است.
ز) این سیستم برای «یوآن» نیز در هنگ کنگ سال‌هاست که ایجاد شده است. (یوآن آفشور)
سیستم پرداخت دلاری آفشور یا یورودلار کماکان برای ایران دشوار است
در نهایت باید گفت این باور که هر تراکنش دلاری باید در خاک آمریکا پایاپای و تسویه شود، صحیح نیست و مثال‌های فراوانی وجود دارد که یک مورد آن در بالا اشاره شد. لازمه اینکه یک بانک، کشور یا نهاد مالی بتواند سیستم پرداخت دلاری خارج از خاک آمریکا ایجاد کند این است که «برخی الزامات اولیه» از قبیل دسترسی به سیستم پرداخت دلاری آمریکا را داشته باشد و همچنین سایر نهادهای مالی و اشخاص نیز اعتماد لازم را برای استفاده از این سیستم داشته باشند تا سیستم امکان عملیات داشته باشد.
در نتیجه با نکات مطرح شده می‌توان گفت که استفاده از سیستم پرداخت دلاری «آفشور» یا «یورودلار» برای ایران با الزاماتی که گفته شد، کماکان دشوار است و در صورت ایجاد نیز کارآمدی سیستم احتمالاً ضعیف خواهد بود.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
