مسیر اقتصاد/ عمان در میان کشورهای حوزه خلیج فارس جایگاه ویژه‌ای دارد چرا که این کشور در عمل ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل بالایی در مقایسه با سایر کشورهای جنوبی ایران دارد. این کشور به لحاظ ژئوپلیتیکی دارای اهمیت خاصی بوده به طوری که از یک طرف به اقیانوس هند و دریای عرب و از طرف دیگر به دریای عمان و خلیج فارس متصل است. افزون بر این عمان، با سه کشور یمن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز مرز خاکی مشترک دارد و از طریق استان «مُسَندَم» بر تنگه هرمز مشرف است.
۷۷ درصد نیروی کار عمان را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند
عمان، کشوری مهاجرپذیر محسوب می‌شود به طوری که ۳۸.۷ درصد از جمعیت ۴ میلیون و ۶۵۵ هزار نفری آن را مهاجران تشکیل می‌دهند؛ زبان رسمی آن عربی و بیش از ۹۰ درصد از جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند؛ از این تعداد مسلمان، «اباضی‌ها» با ۷۵ درصد در اکثریت هستند، اهل سنت با ۲۰ درصد در جایگاه دوم و شیعیان با سهم ۵ درصدی در مرتبه بعدی قرار دارند؛ هر چند شیعیان در اقلیت هستند اما در بالای هرم اقتصادی عمان قرار دارند و در سیاست این کشور نقش پررنگی ایفا می‌کنند.
عمان به لحاظ سیاسی به صورت متمرکز اداره و همه راه‌های سیاسی به نحوی به سلطان یا پادشاه ختم می‌شود. در این کشور ۲۰۰ عشیره وجود دارد که بیش از سایر گروه‌ها قدرت ساماندهی و تأثیرگذاری دارند. این کشور به لحاظ سیاست خارجی با بیشتر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای روابط گرمی دارد و در فضای منطقه‌ای تلاش کرده است تا نقش میانجی‌گری را برای خود تثبیت کند.
عمان در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است؛ با این وجود بیکاری جوانان از اصلی‌ترین معضلات اقتصادی این کشور به حساب می‌آید. شواهد آماری حاکی از آن است که نزدیک به ۵۰ درصد از جوانان عمانی بیکار هستند؛ این در حالی است که ۷۷ درصد نیروی کار عمان را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند. هر چند این کشور در چند سال اخیر به سمت تنوع بخشی اقتصادی در حرکت است اما به دلیل وابستگی به نفت، از کسری بودجه رنج می‌برد.
منطقه آزاد صحار یکی از اصلی‌ترین رقبای منطقه آزاد چابهار
عمان به منظور کاهش وابستگی به نفت بر موقعیت جغرافیای خود حساب ویژه‌ای باز کرده است؛ از این رو پنج محور گردشگری، خدمات و پشتیبانی، صنعت، ماهی‌گیری و معدن کاری را پیشران برنامه‌های میان مدت خود قرار داده است؛ عمان به دلیل ثبات سیاسی و موقعیت ویژه‌ای که دارد تاکنون حجم بالایی از سرمایه‌گذاری خارجی را از کشورهای مختلف به خود جذب کرده است. در این میان بریتانیا با سابقه نفوذ ۱۵۰ ساله در این کشور، بیش از ۵۰ درصد از این حجم را به خود اختصاص داده است که سهم عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های جذب شده مربوط به بخش نفت و گاز است.
عمان بیشترین میزان واردات را از امارات متحده عربی، چین، عربستان سعودی و هند دارد که سهم امارات قابل توجه است. بیشترین میزان صادرات نفت این کشور به چین و بعد با اختلاف زیاد به هند است. منطقه آزاد صحار یکی از راهبردی‌ترین بندرهای عمان محسوب می‌شود به طوری که تاکنون بیش از ۲۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این بندر انجام شده است؛ این بندر بیشترین حجم واردات و صادرات عمان را پشتیبانی می‌کند. لازم به ذکر است که صحار به دلیل ویژگی‌هایی که دارد یکی از اصلی‌ترین رقبای منطقه آزاد چابهار محسوب می‌شود.
منطقه آزاد الدقم نیز یکی دیگر از مناطقی است که عمان برنامه ویژه‌ای برای آن دارد؛ الدقم به عنوان بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی در غرب آسیا محسوب می‌شود. یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی در عمان جانمایی بزرگترین مخازن نفتی جهان در این منطقه است. در میان‌مدت، عربستان سعودی قصد دارد خطوط نفتی خود را به پالایشگاه و مخازن مستقر در شرق عمان یعنی منطقه الدقم و رأس‌المرکز متصل کند.
فولاد، قیر و دام زنده بیشترین میزان صادرات ایران به عمان
عربستان با این خط لوله به دنبال آن است که تنگه هرمز را دور بزند؛ با این وجود مخازن نفتی پیش‌بینی شده توان ذخیره بالایی ندارند. عمان این افق را برنامه‌ریزی کرده تا الدقم را به هاب منطقه خلیج فارس و دریای عمان تبدیل کنند. همچنین از دیگر مناطق آزاد عمان، منطقه آزاد المزیونه است؛ این منطقه، عمان و یمن را هم مرز می‌کند؛ از این رو می‌تواند برای ایران نیز راهبردی باشد.
حجم تجارت ایران و عمان در دو دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته است. این کشور تاکنون کمک بسیاری به ایران برای کاهش تأثیر تحریم‌های ظالمانه غرب کرده است. بیشترین حجم تبادلات ایران و عمان مربوط به سال ۲۰۱۷ بوده که به دلیل اعمال مجدد تحریم‌های ظالمانه آمریکا این میزان به شدت سقوط کرده است. فولاد، قیر و دام زنده بیشترین میزان صادرات ایران به عمان را تشکیل می‌دهند. بخش بزرگی از این صادرات از طریق دریا انجام می‌شود که بنادر صُحار و السویق بیشترین تبادلات تجاری را با ایران فراهم کرده‌اند.
پیشنهادهای همکاری اقتصادی ایران و عمان
پیشنهاد می‌شود جمهوری اسلامی ایران با دقت در سند ۲۰۴۰ عمان و شناخت بخش‌های پیشران آن، از یک طرف افزایش صادرات غیرنفتی به عمان را در دستور کار قرار داده و از طرف دیگر با اجرایی کردن طرح‌های راهبردی، همانند خط لوله صادرات گاز ایران به عمان، مناسبات اقتصادی خود را با این کشور عمق ببخشد.
همچنین با توجه به اینکه نیروهای عمانی از مهارت‌ها و آموزش‌های کافی برخوردار نیستند و ۷۷ درصد نیروی کار آن‌ها را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند و با توجه به قوت ایران در پرورش نیروی تحصیل‌کرده و صادرات خدمات فنی مهندسی، شایسته است از این فرصت نیز برای افزایش صادرات خدمات علمی و فنی به عمان بهره کافی برده شود.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۸۸۳۴
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
