به گزارش مسیر اقتصاد اتفاقات ماه‌های گذشته حکایت از فروپاشی نظم اقتصادی جهانی و سقوط دلار آمریکا دارد. در ابتدا، وزیر دارایی عربستان سعودی اعلام کرد که ریاض هیچ مخالفتی با فروش نفت خود به ارزی غیر از دلار آمریکا ندارد. این پیشنهاد پس از آن مطرح شد که شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، در اولین اجلاس سران چین و کشورهای عربی، از کشورهای حاشیه خلیج فارس خواست تا از یوان چین برای مبادلات نفت و گاز با پکن استفاده کنند. همچنین در گردهمایی سالانه داووس، محمد الجدان، وزیر امور خارجه عربستان، بار دیگر تاکید کرد که سعودی آماده مبادله نفت خود با چین با یوان است.
نقش عربستان در تغییر نظم ارزی جهان
این تصمیم عربستان سعودی به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان و تا همین اواخر شریک راهبردی آمریکا در غرب آسیا، می‌تواند روند بازی را تغییر دهد. یعنی عربستان، در کنار روسیه به عنوان دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان، دیگر به دنبال تجارت صرف با دلار نیست. ایالات متحده زمانی بزرگترین واردکننده نفت خام عربستان در جهان بود. اما امروز دیگر اینگونه نیست و چین جایگزین آن شده است. در واقع، اکنون چین نه تنها بزرگترین واردکننده نفت خام و محصولات پتروشیمی از عربستان سعودی است، بلکه بزرگترین خریدار نفت و محصولات آن از تمام کشورهای خلیج فارس نیز است. بنابراین، دور از ذهن نخواهد بود اگر در آینده عربستان و چین دلار از تجارت خود کنار بگذارند. با این حال، خبر پیوند یوان با انرژی (پترویوان) مطلقاً خبر خوشایندی برای نظام مبتنی بر دلار نیست و به نوعی همراه با عوامل دیگر، روند تحول در نظم بین المللی موجود را تقویت می‌کند.
همچنین روسیه در واکنش به تحریم‌های غرب، از سال گذشته قیمت‌گذاری نفت خام و گاز صادراتی خود را در تجارت با کشورهای غیردوست، به روبل آغاز کرده است. بر اساس توافق گازپروم با شرکت ملی نفت چین، فروش نفت و گاز روسیه به این کشور با یوان و روبل انجام خواهد شد. مسکو همچنین در تلاش است تا سایر اعضای بریکس مانند برزیل، هند و آفریقای جنوبی را متقاعد به استفاده از یک ارز مشترک تجاری کند. یا در مورد ایجاد یک واحد پولی مشترک برای تسهیل و توسعه تجارت بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای مذاکره شده است.
اتحاد در آمریکای لاتین بر علیه دلار
در آن سوی جهان نیز آرژانتین و برزیل، دو اقتصاد بزرگ آمریکای جنوبی، در بیانیه‌ای مشترک از طرح یکپارچه‌سازی ارزی دو کشور رونمایی کردند. این طرح با هدف رفع موانع تجاری بین دو کشور، تسهیل صادرات و واردات، رفع مشکل نوسانات ارزی، کاهش هزینه‌های اجرایی و مخاطرات خارجی ناشی از کمبود دلار به عنوان ارز واسطه اصلی انجام می‌شود. در مجموع، روند تجارت صادرات و واردات بین دو کشور به ویژه برای آرژانتین که مدت‌هاست از کمبود ذخایر ارزی دلار رنج می‌برد، تسهیل می‌شود. این حوزه اقتصادی پس از اتحادیه اروپا به دومین بلوک ارزی جهان تبدیل خواهد شد.
البته این نخستین بار نیست که برزیل و آرژانتین به این ایده فکر می‌کنند، اما عدم ثبات سیاسی و مشکلات کلان اقتصادی تاکنون مانع اجرای آن شده است. اکنون با وجود دولت‌های چپ و مستقل در هر دو کشور، تمایل بیشتری برای ایجاد ارز جدید جدا از سیستم دلاری وجود دارد. اجرای این توافق با توجه به ناکامی‌های قبلی بدون تردید آسان نخواهد بود. اما با تحقق این پروژه و پیوستن دیگر کشورهای آمریکای جنوبی، احتمالا این حوزه ارزی بتواند به مرور زمان به عنوان جایگزینی برای دلار عمل کند.
تاثیر سیاست‌های واشنگتن بر تسریع دلارزدایی
در مجموع، این رویدادها تغییر نظم اقتصادی جهان و سقوط دلار آمریکا را نشان می‌دهد. با این حال، دلار آمریکا دارای چندین مزیت ساختاری است که سایر ارزها از آن بهره مند نشده‌اند. نخست، طبق گفته صندوق بین‌المللی پول، دلار همچنان ۶۰ درصد از ذخایر ارزی جهانی را تشکیل می‌دهد، اگرچه این رقم نسبت به ۷۰ درصد در سال ۲۰۰۰، ۱۰ درصد کاهش یافته است. دوم، بازارهای اعتباری ایالات متحده و اوراق قرضه دولتی یا دارای پشتوانه خزانه‌داری معتبرترین و نقدشونده‌ترین اوراق قرضه در جهان هستند. در نهایت، از حمایت کامل دولت ایالات متحده برخوردار است، که به آن اعتباری می‌بخشد تا سایر بانک‌های مرکزی و مدیران دارایی در سراسر جهان روی آن حساب کنند. با این حال، این مزایا و اعتبارات اکنون در معرض خطر هستند.
به عنوان مثال، بدهی ۳۱ تریلیون دلاری دولت ایالات متحده همچنان بزرگتر می‌شود. پس از نکول فاجعه‌بار دولت در سال ۲۰۱۱ با پذیرش افزایش سقف بدهی، جمهوری‌خواهان این بار این سیاست را رد کردند. چون این وضعیت می‌تواند منجر به بدهی‌های بیشتری برای دولت می‌شود و احتمالا نتواند به تعهدات مالی خود عمل کند. چنین رویدادی اثر دومینویی دارد که پیامدهای نهایی آن مشخص نیست، اما احتمالاً برای آینده دلار به عنوان یک ذخیره ارزی جهانی فاجعه‌بار خواهد بود زیرا اعتماد سرمایه گذاران و بانک‌های مرکزی به اقتصاد ایالات متحده را به شکل بی‌سابقه‌ای متزلزل کرده است.
تداوم دوقطبی‌سازی در میان سیاست‌گذاران دو حزب بزرگ و بی‌ثباتی سیاسی در واشنگتن، ارزیابی بانک‌های مرکزی سراسر جهان را در مورد ماندگاری طولانی‌مدت دلار به‌عنوان مهم‌ترین ارز ذخیره‌ای زیر سوال خواهد برد. این دو حزب نیز نمی‌توانند و اساسا نمی‌خواهند اختلافات سیاسی خود را در راستای منافع بلندمدت کشور کنار بگذارند.
علاوه بر این، استفاده صریح و مکرر ایالات متحده از دلار به عنوان سلاحی برای تداوم هژمونی خود، انگیزه قدرتمندی برای رقبای آمریکایی فراهم کرده است تا به دنبال مکانیسم‌های جایگزین پرداخت و تسویه حساب باشند. چین و عربستان سعودی و همچنین بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت شباهت‌هایی در حکومت خود دارند. آنها سال‌ها دیدند که چگونه ایالات متحده دلار را به یک سلاح تبدیل و از آن به عنوان ابزاری قدرتمند برای اعمال حاکمیت بین‌المللی استفاده کرد. حمله روسیه به اوکراین و توانایی ائتلاف غربی برای مسدود کردن ذخایر ارزی روسیه (حدود ۳۰۰ میلیارد دلار) برای هر دولتی که سیاست‌هایش با آمریکا همسو نیست، نگران‌کننده خواهد بود.
ظهور اقتصاد چند قطبی با ذخایر ارزی
در مجموع، کاهش ارزش دلار آمریکا ناشی از مجموعه‌ای از عوامل از جمله رشد فزاینده بدهی‌های دولت ایالات متحده و خطر نکول آنها، تشدید قطبی‌سازی و بی‌ثباتی سیاسی در ایالات متحده و … سابقه تاریخی این کشور در استفاده از دلار به عنوان سلاح و ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی است. این مسائل انگیزه لازم را برای یافتن مکانیزم‌های مبادله‌ای غیردلاری، استفاده از ارزهای دیگر در معاملات تجاری و به طور کلی تغییر نظم مالی حاکم بر جهان به ویژه برای رقبای آمریکایی ایجاد کرده است.
به گفته کارشناسان سیاست خارجی، در جهان دوقطبی یا چند قطبی ذخایر ارزی متحدان واشنگتن به دلار باقی می‌ماند، اما قدرت‌های نوظهوری مانند ترکیه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، هند و برزیل انتخاب‌های بیشتری در رابطه با این موضوع خواهند داشت. ماهیت ذخایر ارزی آنها بدون تردید به کاهش توان اقتصادی و قدرت نرم آمریکا منجر خواهد شد.
منبع: اوراسیا ریویو
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
