مسیر اقتصاد/ پروپیلن یکی از مهم‌ترین محصولات میانی پتروشیمی است که طی سالیان متمادی، رشد قابل توجهی در تقاضا داشته است. در سال ۲۰۰۵ ظرفیت جهانی تولید پروپیلن حدود ۷۰ میلیون تن بوده که این ظرفیت در سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۳۳ میلیون تن رسیده است. در سال‌های آینده ظرفیت جهانی تولید پروپیلن همچنان رشد قابل توجهی خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ به حدود ۲۰۰ میلیون تن افزایش پیدا کند[۱]. در واقع پروپیلن یکی از محصولات کلیدی پتروشیمیایی است که به عنوان خوراک برای تولید پلیمرهای مختلف و محصولات میانی به کار می‌رود.
مهم‌ترین مشتقات پروپیلن عبارتند از؛ پلی پروپیلن، آکریلونیتریل، پروپیلن اکسید، فنول، اکسوالکل، اسید آکریلیک، ایزوپروپیل الکل، الیگومرها و دیگر مواد واسط مختلف که در نهایت به صورت مواد مورد نیاز صنایع الکترونیک، رنگ و رزین، مواد بهداشتی، خودروسازی، ساختمان‌سازی، بسته‌بندی و نظیر آن مورد استفاده قرار می‌گیرند[۲].
انواع فرآیندهای مختلف تولید پروپیلن در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها
فرآیندهای تولید پروپیلن به طور معمول به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند[۳]؛
- بازدهی پایین از طریق کراکینگ بخار و بازیابی جریان‌های پالایشگاهی در واحدهای FCC/ RFCC/ DCC
- بازدهی بالا از طریق تبدیل پروپان به پروپیلن (PDH)، تبدیل کاتالیستی متانول به الفین‌های سبک (MTO/ P) و تبدیل اتیلن و بوتیلن به پروپیلن (Metathesis)
در واقع می‌توان گفت اگر از نفت خام به عنوان خوراک اولیه استفاده شود، بعد از فرآیندهای پالایش می‌توان از پروپان در فرآیند PDH، از گازوئیل در فرآیند FCC، از نفتا در فرآیند كراكینگ و از الفین‌های خروجی فرآیند كراكینگ به عنوان خوراک در فرآیند Metathesis استفاده و بدین ترتیب پروپیلن تولید نمود.
حال اگر خوراک، گاز طبیعی یا ذغال سنگ باشد می‌توان از فرآیندهای مستقیم بالا نظیر MTO/ P برای تولید پروپیلن استفاده كرد. در فرآیند MTO/ P خوراک متانول مورد نیاز می‌تواند از دو منبع ذغال سنگ و گاز طبیعی تولید شود. البته در مناطقی که ذغال سنگ فراوان وجود دارد مانند چین، تولید متانول از ذغال سنگ صرفه اقتصادی دارد[۴].
واحدهای کراکر بخار و FCC بیش‌ترین سهم را در تولید پروپیلن دنیا دارند
بر اساس نمودار‌های زیر مشخص است که ۴۷ درصد از پروپیلن تولیدی در دنیا در سال ۲۰۱۹ در کراکرهای بخار تولید شده و ۳۱ درصد دیگر نیز از واحدهای FCC حاصل شده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۹، رتبه دوم تولید پروپیلن با سهم ۲۶ درصدی، همچنان در اختیار واحدهای FCC بماند[۵].
بنابراین می‌توان گفت درحال حاضر بيش‌ترین توليد پروپيلن در دنيا به‌صورت فرآیندهای غيرمستقيم بوده است و پروپيلن به‌صورت محصول جانبی توليد می‌شود. اما از طرفی با توجه به كمبود پروپيلن در دنيا و رشد مصرف این محصول، فرآیندهای توليد مستقيم پروپيلن به‌علت هزینه سرمایه‌گذاری كمتر و توليد پروپيلن بیش‌تر نسبت به روش‌های غيرمستقيم نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. در جدول زیر[۶] ظرفيت توليد پروپيلن كشور به تفكيک واحدهای توليدكننده، آمده است و همان‌طور که از جدول زیر قابل ملاحظه است در حال حاضر تمام ظرفیت تولید پروپیلن کشور از طریق کراکر بخار و RFCC است.
پاسخگویی به افزایش تقاضای پروپیلن با اجرای طرحهای ارتقاء و پتروشیمی‌های PDH
حمل‌ونقل پروپيلن از لحاظ اقتصادی هزینه بالایی داشته و در نتیجه واردات آن مقرون به‌صرفه نخواهد بود و با توجه به مصرف بالای محصولاتی همچون پلی‌پروپيلن در صنایع نساجی و پلاستیکی، نياز است ظرفيت توليد پروپيلن در كشور افزایش پیدا کند. درحال حاضر ظرفيت اسمی توليد پروپيلن كشور حدود ۱.۱ ميليون تن است[۷].
بنابراین با توجه به کاربرد وسیع پروپیلن و زنجیره ارزش آن، تحریم‌ها و ارزبری زنجيره پروپيلن به علت واردات، ضروری است تا زنجيره این محصول از طریق اجرای طرحهای ارتقاء (واحدهای FCC و RFCC) و واحدهای PDH توسعه یابد تا از خروج ارز جلوگیری کند.
همچنین نکته قابل تأمل دیگر این است که زنجیره‌ی ارزش و تبدیل پروپیلن بسیار متنوع بوده ولی در کشور تمرکز اصلی بر روی تولید پلی‌پروپیلن (PP) از پروپیلن بوده است؛ به طوری که تنها مجتمع پتروشیمی اراک دو اتیل هگزانول و بوتانل‌ها را تولید می‌نمایند. لذا با توجه به وجود مواد با ارزشی همچون کیومن (فنل، استون)، EPDM، پروپیلن اکساید، آکرولئین و آکریلیک اسید که در داخل کشور مورد نیاز هست، لازم است برنامه‌ریزی‌های جدی به منظور تولید این مواد در داخل کشور انجام شود[۸].
پی‌نوشت:
[۱] گزارش سیاستی اندیشکده اقتصاد مقاومتی، تولید پروپیلن؛ ظرفیت مغفول زنجیره ارزش گاز مایع
[۲] مرکز مطالعات زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز
[۳] همان
[۴] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: ۱۶۹۳۱
[۵] مرکز مطالعات زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز
[۶] گزارش مجتمع‌هاي پتروشيمي، شركت ملي صنايع پتروشيمي، ۱۳۹۷
[۷] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: ۱۶۹۳۱
[۸] مرکز مطالعات زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز
انتهای پیام/ انرژی
