مسر اقتصاد/ در راستای رسیدن به اهدافی نظیر جلوگیری از خام فروشی، ایجاد ارزش افزوده بالا و در نهایت ارتقای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در شاخص‌های کلان اقتصاد کشور، رشد نظام‌مند این صنایع امری ضروری است. در همین راستا مطالعات امکان‌سنجی و مکان یابی پالایشگاه‌ها به عنوان اولین گام، نقش مهمی را در انتخاب مسیر صحیح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز بر عهده دارد.
جلوگیری از احداث واحدهای ناکارآمد و نیمه کاره با مطالعات امکان‌سنجی
مطالعات امکان‌سنجی حداقل کاری است که برای هر پروژه سرمایه‌گذاری باید انجام شود. در این مطالعه طرح مورد نظر از سه منظر «مطالعات بازار»، «مطالعات فنی» و «مطالعات مالی» بررسی می‌شود و در عمل به طور دقیق به درست یا نادرست بودن سرمایه‌گذاری و چشم انداز طرح می‌پردازد.
اهمیت مطالعات امکان‌سنجی در مطالعات بازار جهت تعریف محصولات مناسب و راهبردی از منظر بازار هدف، مکان یابی و بررسی قابلیت دسترسی طرح به خوراک، یوتیلیتی و بازار محصول، مطالعات فنی جهت انتخاب فناوری مناسب، ارزیابی سرمایه‌گذاری مورد نیاز طرح و بررسی میزان درآمد و هزینه‌های دوره بهره‌برداری و در نهایت مطالعات مالی جهت پیش‌بینی وضعیت طرح از منظر مفاهیم مالی نظیر نرخ بازده، بازگشت سرمایه، نقطه سربه‌سر، جریان وجوه نقد و غیره می‌تواند منجر به انتخاب نقشه راه درست در توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز شده و از بروز مشکلاتی همچون خروج ارز و سرمایه ملی در راستای احداث واحدهای ناکارآمد و نیمه کاره، احداث واحدهای تولیدکننده محصولات با ارزش‌افزوده پایین، احداث واحدهایی با دانش فنی نامناسب و غیره جلوگیری شود[۱].
«مکان یابی» گام کلیدی تأسیس پالایشگاه‌ها
مطالعات مکان یابی صنایع، یکی از کلیدی‌ترین گام‌های تأسیس آن است، چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده و اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیستی و مسائل اجتماعی دارد[۲]. در واقع مکان‌یابی درست و اصولی صنایعی چون پالایشگاه‌ها و طرح‌های نفت و گاز، شرایط توسعه‌‌ی منطقه مورد نظر، ایجاد الگو‌های صنعتی، تجاری و خدماتی، توسعه زنجیره ارزش و سرمایه‌گذاری‌های تولیدی، صادرات محصولات پالایشگاهی، تأمین خوراک پالایشگاه از راه سوآپ با کشور‌های همسایه و کاهش آلودگی‌های محیط زیستی را به وجود می‌آورد.
انتخاب نوع فرآیند تبدیلی در طرح‌های ارتقاء با توجه به محل احداث پالایشگاه
محل پالایشگاه در انتخاب فرآیند‌های تبدیلی برای طرح‌های ارتقاء پالایشگاهی نقش مهمی دارد. به عنوان نمونه می‌توان به پالایشگاه تهران اشاره کرد. در این پالایشگاه با توجه به نزدیکی به پایتخت و آلودگی هوا امکان انجام طرح ارتقاء با واحدهای آلاینده مانند واحد RFCC وجود ندارد چرا که این واحد‌ها بسیار آلاینده هستند.
همچنین همسایگی محل احداث پالایشگاه و بازار هدف به منظور تولید محصولات مورد نیاز آن بازار و کاهش هزینه‌ها، از نکات قابل توجه است. برای مثال همسایگی پالایشگاه بندرعباس و کارخانه آلومینیوم بندرعباس و نیاز صنعت آلومینیوم به کک اسفنجی، سبب حمل و نقل آسان و کم هزینه محصول کک سوختی به کارخانه آلومینیوم شده است. این مسئله به افزایش سودآوری پالایشگاه بندرعباس هم کمک خواهد کرد.
به عنوان مثالی دیگر، وجود ذخایر عظیم گاز شیرین در جزیره لاوان، امـکان احداث واحدهای فرآیندی برای تولید فرآورده‌هایی با ارزش افزوده بیش‌تر و اعلام عدم آلایندگی محیط زیستی از طرف سازمان حفاظت از محیط زیست کشور از نظر مکان، خوراک و نوع فرآیند، از شاخص‌های راهبردی و منحصر بفرد مکان پالایشگاه لاوان محسوب می‌شود.
تأمین پایدار خوراک پالایشگاه، مولفه مهم طرح‌های ارتقاء
از مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت پالایشگاهی و پتروشیمی کشور، موضوع تأمین پایدار خوراک است. نفت خام، گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراک‌های اصلی برای مجتمع‌های پالایشگاهی و پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه‌های اقتصادی هر کدام از این سوخت‌ها انتخاب می‌شوند. به عنوان نمونه پالایشگاه تبریز به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی مناسب، قابلیت تأمین خوراک آن از طریق سوآپ با کشور‌های همسایه امکان‌پذیر است.
بنابراین مطالعات امکان‌سنجی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین گام‌های تأسیس طرح‌های نفت و گاز به انتخاب نقشه راه درست در توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز کمک کرده و از بروز مشکلاتی همچون احداث واحدهای ناکارآمد و نیمه کاره، احداث واحدهای تولیدکننده محصولات با ارزش‌افزوده پایین، احداث واحدهایی با دانش فنی نامناسب، افزایش آلودگی‌های محیط زیستی و غیره جلوگیری می‌کند.
در واقع توجه به موقعیت پالایشگاه‌ها و محصولات تولیدی به عنوان یکی از مراحل مطالعات مکان یابی و امکان‌سنجی، می‌تواند به صادرات و سودآوری بیش‌تر پالایشگاه کمک کند که نمونه آن همسایگی پالایشگاه بندرعباس با کارخانه آلومینیوم بندرعباس به منظور تولید کک اسفنجی و تأمین نیاز بازار هدف یعنی صنایع آلومینیومی کشور است.
پی‌نوشت:
[۱] گروه نویسندگان زیر نظر سردبیر علمی: علی وکیلی، ۱۳۹۶، راهنمای (هندبوک) مدیریت پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی، چاپ سوم، انتشارات هزاره سوم
[۲] شهرام گلستانی، سعید صدرزاده مقدم و صفیه عظیم‌زاده، ۱۳۹۱، مطالعه مکان‌یابی استقرار یک پالایشگاه نفت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدل‌های لاجیت و پرابیت
انتهای پیام/ انرژی
