مسیر اقتصاد/ سهم ایران از صنعت پالایش نفت خام جهان، تناسبی با میزان ذخایر نفت و گاز و حتی تولید آن ندارد. ذخایر قابل برداشت و تولید نفت خام ایران به ترتیب ۱۰ و ۴ درصد کل جهان است، در حالیکه ایران تنها حدود ۲ درصد از ظرفیت پالایش جهان را در اختیار دارد. پس از سال ۲۰۰۸ عمده کشورهای جهان به سمت افزایش ظرفیت پالایشی خود حرکت کرده‌اند. در آسیا کشورهایی نظیر چین، عربستان، کویت، امارات و مالزی سرمایه‌گذاری زیادی در جهت افزایش ظرفیت پالایشی خود انجام داده‌اند[۱].
تغییر الگوی پالایش نفت خام جهان ناشی از افزایش تقاضای فرآورده‌های سبک نفتی
در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ در اثر افزایش تقاضا برای فرآورده‌های سبک مانند بنزین، سوخت دیزل و کاهش مصرف فرآورده‌های سنگین نفتی، الگوی پالایش نفت جهان دستخوش تغییرات عمدهای شد. این تغییرات با بهبود کیفیت فرآورده‌ها، به ویژه افزایش عدد اکتان بنزین‌ها و عدد ستان سوخت‌های دیزلی همراه بود.
سنگین بودن نفت خام ایران، موجب شده پالایشگاه‌های کشور دو برابر پالایشگاه‌های جهان، ته‌ماند سنگین تولید کنند. بر اساس نمودار زیر ته‌ماند سنگین پالایشگاه‌های ایران و جهان به ترتیب ۲۲.۹۰ و ۱۰.۳۰ درصد است. بنابراین توجه به تولید محصولات سبک‌تر، باکیفیت‌تر و با ارزش‌‌‌افزوده بیش‌تر ضروری است و به همین دلیل باید به سمت طرح‌های ارتقای کمیت و کیفیت محصولات پالایشگاهی حرکت کرد.
پالایشگاه‌های نفت خام کشور ۲۳ درصد فرآورده سنگین کم ارزش تولید می‌کنند
پایین بودن سودآوری صنعت پالایش کشور یکی از نتایج مهم تولید فرآورده‌های سنگین و عدم پیروی از یک الگوی مطلوب است. بر اساس جدول زیر، بیش‌ترین سهم تولید برش‌های سنگین مربوط به پالایشگاه‌های آبادان و بندرعباس در حدود ۳۵.۷ و ۲۲.۶ درصد و کمترین مربوط به پالایشگاه‌های تهران و اراک با درصد‌های ۱۶.۴ و ۱۴.۲ است. به طور کلی میانگین درصد حجمی تولید برش‌های سنگین پالایشگاه‌های کشور رقمی برابر ۲۳ درصد دارد.
بر اساس آمار روند تولید محصولات سنگین نفت خام مانند نفت کوره در طی سه دهه گذشته کاهشی بوده اما در سال ۱۳۹۹ مجدداً روند صعودی پیدا کرده است. این امر ضرورت تولید محصولات راهبردی و سبک‌تری را از طریق طرح‌های ارتقای پالایشگاه‌های موجود نشان می‌دهد.
افزایش تنوع محصولات تولیدی پالایشگاه‌ها به منظور افزایش حاشیه سود
به طور کلی رفتار حاشیه سود صنایع پالایشی در واکنش به تغییرات قیمت نفت خام بر اساس شرایط بازار محصولات منطقه‌ای، نوع خوراک و الگوی پالایش متفاوت است؛ اما به عنوان یک اصل کلی، تأثیر‌پذیری یک واحد پتروپالایشگاهی از تغییرات قیمت نفت خام به دلیل تنوع در سبد محصولات تولیدی، کمتر از پالایشگاه‌های قدیمی است[۲]. با توجه به نمودار زیر درآمد ناشی از فروش نفت خام کشور در سال ۱۳۹۹، در ادامه روند کاهشی خود به ۱.۴ میلیارد دلار رسیده است. این در حالی است که در سال مذکور درآمد ناشی از فروش محصولات پتروشیمی و بنزین به ترتیب حدود ۱۰ و ۳ میلیارد بوده است.
فروش نفت خام کشور متأثر از شرایط تحریمی است و در عین حال امکان صادرات فرآورده‌های پتروپالایشی همچون بنزین و افزایش درآمد‌‌های کشور وجود دارد. بنابراین اجرای طرح‌های ارتقاء کیفیت فرآورده‌های تولیدی و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های موجود، یکی از راهکارهای اساسی برای مقابله با فشار تحریم‌ها است که به کاهش تولید فرآورده‌های نفتی کم ارزش سنگین و در نتیجه افزایش حاشیه سود پالایشگاه کمک خواهد کرد.
پی‌نوشت:
[۱] ملالی، احمد رضا، بررسی وضعیت فعلی و بهبود صنعت پالایش ایران، صنعت پالایش ایران، تیر ۱۴۰۱
[۲] همان
انتهای پیام/ انرژی
