به گزارش مسیر اقتصاد هشت منطقه آزاد در ایران در طی سه دهه گذشته تاسیس و وارد فعالیت اجرایی شده‌اند و از سال ۱۴۰۰، هفت منطقه آزاد دیگر نیز به این تعداد اضافه شد. با توجه به مطالعات و آمارهای منتشر شده، نقش مناطق آزاد فعال ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف تاسیس این مناطق، ناچیز بوده است. در گزارش قبل به تعدادی از دلایل این وضعیت اشاره شد و در ادامه، به دیگر عوامل و دلایل اشاره می‌شود.
ارجحیت محرومیت‌زدایی و ارائه خدمات عمومی بر جذب سرمایه‌گذار خارجی
از عوامل عدم موفقیت مناطق آزاد ایران در جذب سرمایه‌گذار خارجی، عدم تمرکز سازمان‌های مناطق بر نحوه جذب و ایجاد انگیزه‌های کافی در سرمایه‌گذاران است. از آن جا که سازمان‌های مناطق آزاد ایران وظایفی از جمله توسعه زیرساخت، درآمدزایی و ارائه خدمات عمومی را بر عهده دارند، این سازمان‌ها بیش از آن که بر اهداف اصلی خود یعنی جذب سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش تولیدات صادرات‌محور متمرکز باشند، به فعالیت‌های عمرانی و محرومیت‌زدایی مشغول بوده که اساسا این وظایف بر خلاف فلسفه وجودی مناطق آزاد است.
این نوع نقش‌آفرینی سازمان‌ها سبب شده است ابتکار عمل خود در راستای جذب سرمایه‌گذار خارجی را از دست بدهند و اهداف فرعی در اولویت عملکرد آن‌ها قرار گیرد.
عدم ثبات مدیریتی و ثبات قوانین، عامل کاهش جذابیت سرمایه گذاری در مناطق آزاد
عدم ثبات مدیریتی و ثبات قوانین در مناطق آزاد ایران از دیگر عوامل در نیامدن سرمایه است. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های جذب سرمایه پیش‌بینی‌پذیری است. بدین معنا که سرمایه‌گذار باید بتواند برای خود چشم‌اندازهای بلند مدت ترسم کند و بر مبنای آن به فعالیت اقتصادی بپردازد.
مدیریت سلیقه‌ای و قوانین خلق الساعه در مناطق آزاد ایران، سبب شده است این مناطق از ثبات کافی برخوردار نباشند و عملا پیش‌بینی‌پذیری را خدشه‌دار کند. از آن‌جا که مناطق آزاد ایران فاقد طرح‌های کسب و کار مشخص و طرح‌های جامع مدون هستند و همچنین شاخص‌های مناسبی برای عملکرد مدیریتی در این مناطق وجود ندارد، مدیریت در این مناطق سلیقه‌ای و غیرکارشناسی شده است؛ از همین رو دستگاه‌های مختلف دولتی اختیارات خود را به این مناطق واگذار نکرده و با بخش‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های مختلف فعالیت‌های اقتصادی این مناطق را با اخلال مواجه می‌کنند.
بانک آفشور، بیمه آفشور و بورس بین الملل بسترهای جذب سرمایه گذار خارجی
عامل دیگر کاهش جذب سرمایه در مناطق آزاد ایران، عدم بسترهای تبادلات مالی و سرمایه‌گذاری مانند بانک‌های آفشور، بیمه‌های آفشور و بورس بین‌الملل است. از جمله عوامل تاثیرگذار در جذب سرمایه‌گذار خارجی سهولت تبادلات مالی و فراهم بودن بسترهای سرمایه‌گذاری و ارائه‌ی سهام خود و تامین منابع مالی از بخش خصوصی و مردمی است.
در مناطق آزاد ایران با وجود تحریم‌های اقتصادی از طرف قدرت‌های بزرگ اقتصادی، به دلیل عدم نگاه ملی حاکمیت به این مناطق تا کنون از این ابزارها استفاده‌ای نشده است و عملا ابزارهای تبادلات مالی و بسترهای سرمایه‌گذاری تاکنون برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم نبوده است.
مناطق آزاد ایران فاقد چشم اندازهای بلند مدت و مشوق‌های هدفمند برای سرمایه گذاری
نکته دیگر، عدم وجود مشوق‌های جذاب و هدفمند در مناطق آزاد ایران است. بعد از رعایت موارد اشاره شده در مناطق آزاد، وجود مشوق‌های جذاب به خصوص معافیت‌های مالیاتی و گمرکی است که موجب جذب سرمایه‌گذار خارجی می‌شود.
بررسی تجربه مناطق آزاد در دیگر کشورها نشان می‌دهد سیاستگذاران پس از مشخص کردن اهداف خود از تاسیس منطقه آزاد و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، مشوق‌هایی را متناسب با اهداف خود طراحی کرده و به فعالین اقتصادی هدف خود اختصاص می‌دهند.
متقابلا فعالین اقتصادی نیز برای بهره‌مندی از این معافیت‌ها و کاهش هزینه تمام شده تولیدات و یا ارائه خدمات خود، وارد مناطق آزاد شده و فعالیت اقتصادی خود را ادامه می‌دهند.
در مناطق آزاد ایران به این دلیل که هدف اصلی و چشم انداز بلند مدت هر منطقه مشخص نیست، معافیت‌ها و مشوق‌ها نیز به صورت هدفمند اعطا نشده است. نهادهای حاکمیتی نیز با مشاهده بی اثر بودن این معافیت‌ها، تلاش می‌کنند رفته رفته مشوق‌های این مناطق را کمتر و کمتر کنند، در حالی که روش صحیح برخورد با مشوق‌ها در مناطق آزاد هدفمند کردن آنان متناسب با اهداف کلان هر منطقه آزاد است و نه حذف آن‌ها.
کارآمدسازی مناطق آزاد، نیازمند الزامات قانونی و ساختاری
بنابراین باید این نکته را مد نظر قرار داد که کارآمدسازی مناطق آزاد و افزایش جذب سرمایه‌گذار خارجی به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف این مناطق، نیاز به فراهم‌کردن الزامات قانونی و ساختاری این امر دارد. در خصوص مناطق آزاد جدید نیز این گزاره صادق است. در صورتی که الزامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این مناطق فراهم نشود، تاسیس مناطق آزاد جدید در توسعه روابط اقتصادی و به خصوص جذب سرمایه‌گذار خارجی کارآمد نخواهد بود.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
