به گزارش مسیر اقتصاد تجربه مناطق آزاد از اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی تا کنون نشان می‌دهد از اصلی‌ترین اهداف تاسیس مناطق آزاد در دنیا، جذب سرمایه گذاری خارجی و در ضمن آن، افزایش تولید، اشتغال، انتقال فناوری و تکنولوژی و توسعه زیرساخت‌های سخت افزاری بوده است.
مشوق‌های هدفمند در چین و توسعه زیرساخت در امارات
کشورهایی مانند چین با در نظر گرفتن برخی از مشوق‌ها در راستای اهداف خاص خود، زمینه‌های حضور بخش خصوصی و سرمایه گذاران خارجی را فراهم کرد؛ این حضور اولا به رشد تولید و توسعه اقتصادی چین کمک کرد، ثانیا زیرساخت‌های متناسب با اهداف مد نظر دولت چین در منطقه آزاد مورد نظر با حضور سرمایه‌گذاران خارجی توسعه یافت.
در برخی دیگر از کشورها مانند امارات، دولت مرکزی قبل از تاسیس منطقه آزاد، میزان قابل توجهی در حوزه توسعه زیرساخت سرمایه‌گذاری کرده و پس از تاسیس منطقه، سرمایه‌گذاران خارجی را با ارائه مشوق‌های هدفمند به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد خود دعوت می‌کند تا از تک‌محصولی‌بودن خارج و تنوع تولیدات خود را افزایش دهد. امروزه مناطق آزاد امارات جزء برترین مناطق آزاد جهان شناخته شده و همچنین به قطب تجارت منطقه‌ای تبدیل شده‌اند.
سهم ناچیز مناطق آزاد ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی
بر اساس ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی، رشد و توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری به عنوان یکی از اهداف مناطق آزاد در نظر گرفته شده است. همچنین در بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به انتقال فناوری‌های پیشرفته اشاره شده است که مقدمه تحقق این هدف جذب سرمایه‌گذار خارجی است. برخلاف اهداف در نظر گرفته شده، آمارها نشان می دهد در دهه گذشته مناطق آزاد در جذب سرمایه گذاری خارجی موفق نبوده و سهم این مناطق با وجود مشوق‌هایی مانند ۲۰ سال معافیت مالیاتی و معافیت گمرکی در جذب سرمایه گذار خارجی ناچیز بوده است.
ایران در بالاترین طبقه ریسک سرمایه‌گذاری جهان
اولین شاخصی که سرمایه گذاران خارجی برای حضور در دیگر کشورها مد نظر خود قرار می‌دهند، شاخص ریسک سرمایه‌گذاری آن کشور است. بر اساس آمار بانک جهانی، ایران در سهولت کسب و کار از میان ۱۶۰ کشور در جایگاه ۱۲۷ قرار دارد. همچنین در طبقه‌بندی ریسک کشوری، ایران با قرار گرفتن در طبقه ۷ دارای بالاترین ریسک، جایگاه ۹۹ در شاخص رقابت‌پذیری جهانی و دارای رتبه ۱۵۸ در اقتصاد آزاد است.
اگرچه صحت و دقت بسیاری از این آمارها جای تأمل دارد، اما با توجه به اینکه این آمارها از مهمترین عوامل تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران خارجی است، وضعیت فعلی ایران در این آمارها سبب شده است که ایران و به تبع آن مناطق آزاد، به دلیل بالابودن ریسک سرمایه‌گذاری، مکان جذابی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی به نظر نرسد.
غالب بودن نگاه بخشی بر نگاه ملی در مناطق آزاد
یکی دیگر از عوامل حوزه سیاستگذاری که باعث شده است مناطق آزاد در جذب سرمایه‌گذار خارجی موفق نباشند، غالب بودن نگاه بخشی به مناطق آزاد است. از آن‌جا که عمده مناطق آزاد ایران در فرایندی سیاسی و غیرکارشناسی تاسیس شده اند، بیش از آن که به این ظرفیت به عنوان ابزاری اقتصادی در جهت افزایش اشتغال، رشد صنایع بالادستی، جایگاه انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته، حضور سرمایه‌گذاران بزرگ اقتصادی، افزایش تولیدات صادرات محور و حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی در نظر گرفته شود، به عنوان جایگاهی برای توسعه محلی دیده شده و از همین رو مناطق آزاد ایران در سه دهه گذشته، نتوانسته‌اند در عرصه‌ی منطقه‌ای و جهانی جایگاه قابل توجهی داشته باشند. این نگاه بخشی باعث شده سرمایه‌گذاران خارجی مناطق آزاد ایران را جایگاه جذابی برای سرمایه گذاری ندانند.
فقدان الگوی مطلوب توسعه زیرساخت، عامل کاهش سرمایه‌گذاری خارجی
دیگر عامل کاهش جذابیت مناطق آزاد ایران در جذب سرمایه گذاران خارجی، تاسیس این مناطق در بافت‌های جمعیتی و مناطق جغرافیایی محروم است. تجربه تاسیس مناطق آزاد در کشورهایی مانند امارات، چین، سنگاپور، آلمان، ترکیه، کره جنوبی و… نشان می‌دهد، سرمایه‌گذاران خارجی یا وارد مناطق آزادی می‌شوند که دارای زیرساخت‌های مناسب و کافی باشند، یا خود سرمایه‌گذاران اختیارات کافی و تضمین‌های مورد نیاز برای توسعه زیرساخت منطقه را دارا باشند؛ در مناطق آزاد ایران هیچ کدام یک از این دو شرط صدق نمی‌کند، به‌طوریکه از یک طرف عمده مناطق آزاد در موقعیت‌های جغرافیایی محروم و فاقد زیرساخت مناسب احداث شده‌اند و از طرف دیگر سرمایه‌گذاران از اختیارات و تضامین کافی برای توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برخوردار نیستند.
بنابراین سه عامل مهم عدم توفیق مناطق آزاد در جذب سرمایه خارجی اولا بالابودن ریسک سرمایه‌گذاری در کشور مطابق آمارهای جهانی، دیگری عدم توجه دولت به توسعه زیرساخت‌ها متناسب با چشم انداز هر کدام یک از مناطق آزاد و در نهایت عدم نگاه ملی به این مناطق و چشم پوشی از ظرفیت های اقتصادی بالقوه‌ی مناطق آزاد بوده است. از این رو مادامی که سیاستگذاران و مجریان مناطق آزاد اولا به ظرفیت مناطق آزاد در سطح ملی نگاه نکنند و دوما، مدل مطلوب توسعه زیرساخت مناطق آزاد را ترسیم نکنند، عملا توسعه مناطق آزاد در ایران کارآیی نخواهد داشت.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
