مسیراقتصاد/ ایران یکی از کشورهای بزرگ در زمینه تولید و مصرف در گندم جهان است که سالانه بیش از ۱۴ میلیون تن از این محصول اساسی مصرف می‌کند. تنها در دو مقطع (سال‌های ۸۷-۱۳۸۳ و ۹۷-۱۳۹۵) تمام نیاز مصرفی گندم کشور از طریق تولیدات داخلی تامین شده است.
دولت از سال ۱۳۶۸ برای تشویق کشاورزان جهت تولید این محصول اساسی، اقدام به خرید تضمینی این محصول اساسی می کند. طبق قانون خرید تضمینی دولت موظف است با تعیین قیمت مناسب، محصولات کشاورزان را درفصل برداشت از آنان خریداری کند.
دولت از سال ۱۳۹۶ قیمت خرید تضمینی گندم را به دلیل تثبیت قیمت فروش آرد و نان و تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی به واردات این محصول اساسی متناسب با هزینه های تولید افزایش نمی داد. همین عوامل نیز باعث از دست رفتن دستاورد خودکفایی در تولید گندم از سال ۱۳۹۸ تاکنون شده است.
رشد ۶۶ درصدی خرید تضمینی گندم در سال جاری
کشاورزان هرساله به طور متوسط حدود ۶ میلیون هکتار از اراضی را زیرکشت گندم می برند که ۲ میلیون هکتار آن به صورت آبی و مابقی به صورت دیم تولید می شود.
دولت سیزدهم از زمان شروع به کار خود اقدامات مثبتی برای حمایت از تولید گندم نظیر افزایش قیمت خرید تضمینی، پرداخت یارانه به نهاده های مورد استفاده کشاورزان، بیمه تولیدات و… کرده است. نتیجه چنین امری افزایش میزان خرید تضمینی این محصول اساسی در سال جاری به بیش از ۷.۵ میلیون تن بوده است.
این در حالی است که در سال گذشته دولت تنها ۴.۵ میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری کرده بود و رشد بیش از ۶۶ درصدی خرید تضمینی این محصول اساسی، گام مثبتی در کاهش واردات گندم برای دولت سیزدهم محسوب می‌شود.
وجود ۱۸.۹ میلیون تن گندم در سال ۱۴۰۰ در کشور
اما با وجود عملکرد مناسب دولت سیزدهم در سال زراعی جاری، بررسی آمارهای منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی برای سال زراعی ۰۰-۱۳۹۹ نشان دهنده انحراف در مصرف گندم است.
طبق آخرین آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی (اینجا) در سال گذشته حدود ۱۱.۹ میلیون تن گندم در کشور تولید شده است که دولت تنها توانسته حدود ۴.۵ میلیون تن از این محصول را خریداری کند.[۱] از سویی دیگر دولت برای تامین بخشی دیگر از نیاز مصرفی اقدام به واردات ۷ میلیون تن گندم کرد.
همانطور که مشخص است میزان گندم موجود در کشور در سال ۱۴۰۰ با جمع حجم تولید و واردات ۱۸.۹ میلیون تن می‌شود. این در حالی است که میزان مصرف در کشور تفاوت جدی با این عدد و رقم دارد و نشان دهنده چالش در محل مصرف این محصول اساسی است.
بیش از ۵ میلیون تن گندم در سال ۱۴۰۰ صرف خوراک دام شد
هرساله حدود ۱۱.۵ میلیون تن گندم برای مصارف آرد و نان ( به صورت خبازی و صنف و صنعت) در کشور مصرف می‌شود. با توجه به مجموع میزان خرید تضمینی و واردات در سال ۱۴۰۰ این مسئله به درستی اثبات می‌شود. از سویی دیگر چنانچه کشاورزان حداکثر ۱.۵ میلیون تن گندم نیز برای استفاده بذر سال آینده به مصارف کشور اضافه کنند، بنابراین کل مصرف انسانی در کشور حدود ۱۳ میلیون تن می‌شود.
در این صورت محل مصرف حدود ۵.۹ میلیون تن گندم در کشور نامشخص است و این محصول مازاد یا صرف خوراک دام و طیور یا به صورت قاچاقی صادر شده است.[۲] البته صادرات قاچاقی این میزان گندم به کشورهای همسایه امری محال است چرا که نیاز به لجستیک قابل توجه دارد، از سویی دیگر مصرف گندم در سایر صنایع غذایی نیز باتوجه به عدم تغییر شرایط بازار این محصولات نیز تغییر چندانی نداشته است.
به همین منظور بررسی وضعیت آمار تولید و واردات نهاده‌های دامی در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نشان از کاهش میزان تولید این محصولات در سال گذشته دارد.
لزوم تولید محصولات کشاورزی در دیمزارهای بلااستفاده
همانطور که از نمودار بالا مشخص است میزان تولید نهاده‌های دامی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۱۰ میلیون کاهش داشته و میزان واردات نیز طی همین مدت حدود ۲ میلیون تن رشد داشته است. بنابراین کاملا مشخص است که حدود ۸ میلیون تن کسری نهاده از طریق گندم و دیگر محصولات زراعی تامین شده است.
خشکسالی و مدیریت نامناسب بازار محصولات کشاورزی نظیر واردات ارزان نهاده‌های دامی از جمله دلایل اصلی کاهش تولید نهاده‌های دامی در سال ۱۴۰۰ می تواند باشد. به همین منظور نیاز است تا اقدامات مناسبی از سوی دولت برای مدیریت تولید این محصولات در کشور انجام شود.
استفاده از ظرفیت مناسب و بلااستفاده از دیمزارهایی که تاکنون در آن ها تولید اقتصادی صورت نگرفته است از جمله اقداماتی است که باید توسط دولت در دستور کار قرار داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۱۰ میلیون هکتار از اراضی دیمزار کشور قابلیت تولید محصولات کشاورزی را دارند که بخشی از آن در طرح جهش تولید در دیمزارهای وزارت جهاد کشاورزی قرار است به چرخه تولید وارد شود.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری تسنیم کد خبر؛ ۲۵۶۶۵۱۰
[۲] آمار ذخایر استراتژیک گندم کشور نیز در قالب آمار خرید تضمینی و واردات گزارش می‌شود چرا که دولت نمی‌تواند خارج از این دو حالت، گندم برای ذخایر استراتژیک تامین کرده باشد.
انتهای پیام/ کشاورزی
