به گزارش مسیر اقتصاد نخستین شرکت‌های چینی که ظرفیت سرمایه‌گذاری در خارج از کشور را پیدا کردند، شرکت‌های نفتی دولتی بودند. عرضه هیدروکربن چین در بخش پایین‌دستی محدود بود، در حالی که تقاضا در این بخش روندی افزایشی داشت. قزاقستان و ترکمنستان، هر دو به طور بالقوه ذخایر هیدروکربن فراوانی داشتند و کشورهایی از جمله خود قزاقستان و ازبکستان، قصد داشتند با استفاده از این هیدروکربن‌ها، وضعیت اقتصادی خود را پس از فروپاشی شوروی سابق بهبود ببخشند. در چنین شرایطی، شرکت‌های دولتی و بانک‌های چین به عنوان دو بازوی قدرتمند اقتصادی این کشور، ورود خود به آسیای میانه را با ترکیبی از اعطای وام و سرمایه‌گذاری مستقیم آغاز کردند.
کنشگری اقتصادی چین در آسیای میانه؛ از وام تا سرمایه‌گذاری مستقیم
تامین هیدروکربن مورد نیاز با ورود شرکت‌های نفتی چین به آسیای میانه
شرکت‌های نفتی دولتی چین با استفاده از تامین مالی ارزان دولتی، سرمایه‌گذاری در اکتشاف و استخراج هیدروکربن در منطقه را آغاز کردند. نخستین عملکرد مهم چین در حوزه هیدروکربن آسیای میانه به سال ۱۹۹۷ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که شرکت ملی نفت چین (CNPC)، ۶۰.۳ درصد از سهام شرکت «آکتوبی‌مونای‌گاز»[۱] به عنوان یکی از شرکت‌های هیدروکربنی مهم قزاقزستان را خریداری کرد.
در همان سال، دولت‌های چین و قزاقستان توافقی مبنی بر ایجاد خط لوله نفت میان دو کشور به امضا رساندند که در سال ۲۰۰۶ اجرایی شد. این اقدام، زمینه‌ساز انعقاد چندین قرارداد سرمایه‌گذاری دیگر، از جمله خرید شرکت پتروقزاقستان توسط شرکت ملی نفت چین (CNPC) شد. انتقال گاز از ترکمنستان به چین نیز با سه خط لوله و از طریق ازبکستان و قزاقستان در سال ۲۰۰۹ آغاز شد.
وام‌های اگزیم بانک چین به تاجیکستان و قرقیزستان
فاز بعدی فعالیت‌های اقتصادی چین در آسیای میانه به سال ۲۰۰۶ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که تاجیکستان، به عنوان فقیرترین کشور منطقه در آن سال با سرانه تولید ناخالص داخلی ۴۰۰ دلار، قراردادهای دریافت وام از چین به منظور تامین مالی پروژه‌های راه‌سازی، نیروگاه برق‌آبی و شبکه‌های توزیع برق را با این کشور منعقد کرد.
با وجود اینکه همه این قراردادها به پیشرفت نرسیدند اما پرداخت وام توسط اگزیم بانک چین به تاجیکستان بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ به اوج خود رسید. در نتیجه این توافقات، جمع بدهی خارجی تاجیکستان به اگزیم بانک چین به ۱.۲ میلیارد دلار رسید.
این روزها بدهی تاجیکستان به چین روند کاهشی به خود گرفته است؛ به طوری که سهم آن از ۵۳.۶ درصد از کل بدهی خارجی تاجیکستان در سال ۲۰۱۶، به ۳۵.۶ درصد از کل بدهی خارجی این کشور در سال ۲۰۲۰ رسیده است. در شرایط همه‌گیری کرونا هم چین بازپرداخت وام‌های تاجیکستان را به حالت تعلیق درآورده است و همین امر، تصفیه وام‌ها را کند کرده است.
قرقیزستان، دیگر شریک تجاری چین در آسیای میانه، نخستین قراداد وام سنگین خود با اگزیم بانک چین را در سال ۲۰۰۹ منعقد کرد و آخرین قرارداد وام را نیز در سال ۲۰۱۵ به امضا رساند. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های اجرایی شده به وسیله این وام‌ها، جاده جایگزین شمال-جنوب در قرقیزستان بود که قرار است تا پایان سال جاری میلادی تکمیل شود. در جریان همه‌گیری کرونا، قرقیزستان برای جبران کسری بودجه خود وامی را از صندوق بین‌المللی پول دریافت کرد.
آشنایی با شرکت‌های چینی و سازکار فعالیت برون‌مرزی آن‌ها مهم است
شناخت شرکت‌های چینی حاضر در پروژه‌های زیرساختی آسیای میانه و میزان موفقیت آن‌ها می‌تواند برای دیگر کشورها مفید باشد و این مهم، در شریطی که تمام پروژه‌های زیرساختی مهم در قرقیزستان و تاجیکستان، صرفاً بر عهده دو شرکت چینی بوده است، قابل تامل‌تر به نظر می‌رسد.
شرکت «راه و پل چین»[۲] طی سال‌های گذشته، در دو کشور اخیر به ساخت راه و جاده‌ها مشغول بوده و گروه «ماشین‌آلات الکتریکی تبیان»[۳]، نیروگاه‌ها و شبکه‌های توزیع برق را طراحی و اجرا می‌کرده است.
شرکت «راه و پل چین» در کشورهای متعددی حضور دارد و شیوه کار خود را بیشتر بر اساس مشارکت عمومی-خصوص «PPP» تنظیم می‌کند. تاکنون پروژه‌های زیرساختی مهمی در کشورها و قاره‌های مختلف به این شرکت سپرده شده که از جمله آن‌ها می‌توان به خط‌آهن مومباسا-نایروبی در کنیا، خط‌آهن سریع‌السیر پکن-شانگهای، فرودگاه بین‌المللی پکن، پل پوپین در صربستان و… اشاره کرد.
«گروه ماشین‌آلات الکتریکی تبیان» نیز از شرکت‌هایی است که فعالیت برون مرزی خود را در سال‌های اخیر آغاز کرده و پروه‌های مهمی را در تاجیکستان و قرقیزستان به دست آورده است. این شرکت چینی در سال ۲۰۱۵ و به ازای انجام پروژه‌های زیرساختی در تاجیکستان، مجوز توسعه یک معدن طلا در این کشور را دریافت کرد.[۴]
به نظر می‌رسد سیر حرکتی چین در ایجاد پروژه و اعطای وام‌های فرامرزی با تغییراتی در ساختار، ادامه‌دار خواهد بود.
پی‌نوشت:
[۱] AktobeMunaiGas
[۲] The China Road and Bridge Corporation (CRBC)
[۳] Tebian Electric Apparatus (TBEA)
[۴] اوراسیا نت، «تاجیکستان: شرکت‌های چینی در ازای نیروگاه برق، معدن طلا می‌گیرند»، ۲۰۱۸.
منبع: بنیاد صلح بین‌المللی کارنگی
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
