مسیر اقتصاد/ یکی از مهم‌ترین عوامل ناکارآمدی نظام مالیاتی کشور، گسترش بی رویه معافیت‌های مالیاتی است. بر اساس اذعان مراجع بین‌المللی، ایران بیشترین تنوع و عمق معافیت‌های مالیاتی را دارد که از آنها سوء استفاده می‌شود؛ مانند معافیت مالیاتی مناطق آزاد که تبعاتی مانند فرار مالیاتی را در پی داشته است.
در حال حاضر قوانین مالیاتی کشور در حوزه معافیت‌های مالیاتی به نحوی است که از یک پروژه تحقیقاتی به راحتی مالیات اخذ می‌شود، اما در مقابل بخش‌های بزرگی مانند سود سپرده های بانکی، فعالیت های سوداگرانه در زمین و ملک و طلا و ارز و سود سهام معاف از مالیات است.
معافیت مالیاتی پشتیبانی قانونی دارد
معافیت مالیاتی و فرار مالیاتی بر خلاف دارا بودن پیامدهای مشترکی مانند کاهش درآمدهای مالیاتی، عدم شفافیت، تبعیض و افزایش فشار به سایر مالیات‌دهندگان، تفاوت‌هایی نیز دارند. تفاوت معافیت مالیاتی و فرار مالیاتی در این است که فرار مالیاتی امری غیرقانونی شناخته می‌شود، اما معافیت مالیاتی با حمایت یک مصوبه قانونی صورت می‌گیرد. ضمن اینکه برخی معافیت‌های مالیاتی خود زمینه‌ساز فرار مالیاتی است.
معافیت‌های آشکار و پنهان در نظام مالیاتی
معافیت‌هایی نظیر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، معافیت‌های صادراتی و بخش کشاورزی از جمله معافیت‌های آشکار نظام مالیاتی به شمار می‌روند، اما مهم‌ترین ایرادی که در بخش معافیت‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد وجود حجم گسترده‌ای از معافیت‌های پنهان مالیاتی است.
معافیت‌های پنهان مالیاتی در سایه عدم توجه دولت به ایجاد پایه‌های جدید مالیاتی از جمله مالیات بر مجموع درآمد و مالیات بر عایدی سرمایه است. اگر مالیات بر عایدی سرمایه در کنار اصلاح سایر معافیت‌های مورد تصویب مجلس و دولت قرار نگیرد همچنان شاهد افزایش فرار مالیاتی خواهیم بود.
حدود نیمی از اقتصاد کشور معاف از مالیات است
برخی از پایه‌های مالیات بر درآمد در نظام مالیاتی کنونی مشمول بخشودگی و معافیت شده‌اند. غیر از این موارد، پایه‌های مالیات بر درآمدی وجود دارند که حتی پایه درآمدی آنها شناسایی نشده و قاعدتاً مشمول مالیات نیستند. عدم شناسایی چنین درآمدهایی می‌تواند ناقض اصل عدالت افقی (پرداخت یکسان مالیات برای درآمدهای مشابه) در نظام مالیاتی باشد و به معافیت پنهان مالیاتی منجر شود.
به گفته وزیر اقتصاد و امور دارایی[۱]، حدود ۴۰ درصد تولید ناخالص کشور معاف از مالیات است که باید مورد بررسی مجدد قرار بگیرد و معافیت‌های بی مورد شناسایی شود. همچنین براساس آمار ارائه شده توسط رییس سازمان امور مالیاتی کشور[۲] نیز، حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی مشمول مالیات است. بنابراین می‌توان گفت نیمی از اقتصاد اساسا یا مشمول مالیات نیست یا معاف از مالیات است که موجب ایجاد احساس تبعیض، پیچیدگی مالیات، بروز زمینه‌های فرار مالیاتی و شکل‌گیری اقتصاد زیرزمینی می‌شود.
مهم‌ترین این موارد شامل مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر سود سپرده بانکی، مالیات بر سود سهام، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حاصل از صادرات و مالیات بر درآمد حاصل از ساخت و فروش است. مواد قانونی برخی از این پایه‌های مالیاتی در شکل زیر آمده است.[۳]
هدف از اعطای معافیت‌ها حمایت از روند تولید است
هدف اصلی اعطای مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی در کشورهای مختلف، ترویج سرمایه‌گذاری و حمایت از روند تولید است؛ بدین ترتیب سیاستگذار با استفاده از این ابزار می‌تواند سرمایه‌گذاری‌ها را به سوی اهداف پیش بینی شده هدایت کند.
همچنین در عموم موارد، میزان معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی مطابق با سیاست‌های کلان اقتصادی کشورها و طبق برنامه‌های مدون تعیین می‌شود که موقت و کاهنده بوده و دارای دوره زمانی محدودی است. از طرفی اعطای معافیت‌ها باید مشروط به تامین هدفی معین قرار گیرد و برای تحقق آن تضامین کافی دریافت شود.
نامشخص بودن اثربخشی معافیت‌های مالیاتی در کشور
طی سال‌های گذشته در ایران، معافیت‌های مالیاتی گسترده‌ای در بخش کشاورزی، مناطق آزاد، امور خیریه، شرکت‌های دانش بنیان، بخش‌های مختلف اقتصادی، بخش فرهنگ و غیره اعطا شده که نقش مثبتی در بهبود فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و … نداشته و در واقع به ابزاری برای فرار مالیاتی و گسترش تبعیض مالیاتی تبدیل شده‌اند.
وجود حجم گسترده‌ای از معافیت‌ها به مثابه مانعی مهم در برابر اصلاح ساختار مالیاتی کشور عمل کرده است. حجم و عمق معافیت‌های مالیاتی موجود در نظام مالیاتی کشور نیز در مقایسه با اغلب کشورهای دنیا در سطح بالاتری قرار دارد. در حالی که در خصوص اثربخشی اکثر این معافیت‌ها بر تولید و سرمایه‌گذاری و یا تهییج فعالیت‌ها تردید اساسی وجود دارد و باید به منظور حذف یا قانون‌مند کردن و تحت نظارت قرار دادن این معافیت‌ها اقدام اساسی انجام شود.
پینوشت:
[۱] ایلنا، ۴۰ درصد GDP معاف از مالیات است/ جذب پنج میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی، شناسه خبر: ۷۲۴۵۹۵
[۲] تابناک، ۵۰درصد اقتصاد کشور معاف از مالیات است، شناسه خبر: ۴۰۹۹۳۱
[۳] نصیری اقدم، علی. همکاران. معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان مالیاتی، (۱۳۹۸).
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
