مسیر اقتصاد/ اجرای مالیات بر ارزش افزوده مزایای مثبتی در اقتصاد داشته است اما برخورد یکسان دولت با همه مردم باعث شده است که از منظر عدالت مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده اشکالاتی داشته باشد. نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران ۹ درصد و مالیات انواع سیگار، نفت کوره، نفت گاز و سوخت هواپیما به ترتیب ۱۵، ۵، ۱۰ و ۳۰ درصد است. همچنین برخی کالاهای ضروری از این مالیات معاف هستند.
بررسی شرایط اخذ مالیات بر ارزش افزوده در سایر کشورها
اولین پیشنهادی که پس از بررسی تجربه سایر کشورها برای گسترش عدالت در مالیات بر ارزش افزوده به دست می آید چند نرخی شدن نرخ های مالیاتی است. نظام مالیات بر ارزش افزوده در برخی از کشورها به صورت تک نرخی اعمال می گردد اما در اغلب کشورها (از جمله کشورهای اروپایی) ساختار نرخ گذاری چندگانه اعمال می شود. این ساختار شامل نرخ عمومی بر کالاها و خدمات و نرخ‌های پایین تر از آن بر مواد غذایی، دارو، سوخت منازل، کتاب ها، مجلات و حمل و نقل عمومی است.
در جدول زیر با توجه به داده‌های وب‌سایت avalara.com به برخی از نرخ‌های مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف اشاره می‌شود:
| کشور |
نرخ استاندارد |
سایر نرخ ها |
| اتریش |
۲۰ |
- ۱۳ (پروازهای‌داخلی، ورود به فعالیت‌های ورزشی، پذیرش در فعالیت‌های فرهنگی، پارک‌های تفریحی، برخی از محصولات کشاورزی، گل‌ها و گیاهان تزئینی)
- ۱۰ (مواد غذایی، غذاهای آماده، محصولات دارویی، حمل و نقل داخلی به استثنای هوایی، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی بین المللی، روزنامه ها و مجلات، کتاب‌های چاپی، کتاب‌های الکترونیکی، خدمات اجتماعی، جمع آوری زباله‌های خانگی، رستوران‌ها، گیاهان برای مواد غذایی، برخی از محصولات کشاورزی، نویسندگان و آهنگسازان
- صفر (اقامت در هتل)
|
| بلژیک |
۲۱ |
- ۱۲ (برخی از مواد غذایی، برخی از محصولات کشاورزی، برخی از مسکن‌های اجتماعی، برخی از کارهای ساختمانی در ساخت خانه‌های جدید، رستوران ها، برخی از سموم و کودهای کشاورزی، لاستیک‌های خاص و لوله‌های مصرفی کشاوزان)
- ۶ (برخی از مواد غذایی از جمله غذاهای آماده، آب، برخی محصولات دارویی، برخی تجهیزات پزشکی برای معلولین، حمل و نقل داخلی، برخی از کتاب ها‌از جمله کتاب‌های الکترونیک، روزنامه‌ها و مجلات، ورود به فعالیت‌های ورزشی، پذیرش در فعالیت‌های فرهنگی، پارک‌های تفریحی، استفاده از امکانات ورزشی، حمل و نقل درون شهری، تعمیرات جزئی از جمله تعمیر دوچرخه، کفش، کالاهای چرمی، پوشاک و پارچه) گل‌ها و گیاهان مورد استفاده در تزئینات و تولید مواد غذایی، نویسندگان و آهنگسازان
- صفر (برخی روزنامه‌های روزانه و هفتگی، برخی مواد بازیافتی)
|
| جمهوری چک |
۲۱ |
- ۱۵ (مواد غذایی به استثنای غذای کودکان، غذاهای آماده، آب، تجهیزات پزشکی برای افراد معلول، صندلی ماشین کودک، حمل و نقل داخلی مسافران، ورود به فعالیت‌های ورزشی، پذیرش در فعالیت‌های فرهنگی، پارک‌های تفریحی، نویسندگان و آهنگسازان، مسکن اجتماعی، نوسازی و تعمیر منازل شخصی، برخی از محصولات کشاورزی، اقامت در هتل، مراقبت‌های پزشکی و دندان پزشکی، برخی از داروها، جمع آوری زباله‌های خانگی و تمیز کردن خیابان‌ها، تصفیه فاضلاب و پساب، گل‌ها و گیاهان مورد استفاده در تزئینات
- ۱۰ (مواد غذایی: غذای کودکان، روزنامه‌ها و مجلات، برخی محصولات دارویی، برخی از کتاب ها از جمله کتاب‌های الکترونیکی)
- صفر (حمل و نقل داخلی و بین المللی)
|
| فنلاند |
۲۴ |
- ۱۴ (مواد غذایی، برخی از محصولات کشاورزی، رستوران‌ها، گیاهان برای تولید مواد غذایی
- ۱۰ (محصولات دارویی، حمل و نقل داخلی مسافران، کتاب‌ها ازجمله کتاب‌های الکترونیکی، روزنامه ها و مجلات، نویسندگان و آهنگسازان، اقامت در هتل ها، استفاده از امکانات ورزشی
- صفر (خدمات چاپ برای سازمان‌های غیر انتفاعی، حمل و نقل داخلی و بین المللی، برخی از آثار هنری)
|
| فرانسه |
۲۰ |
- ۱۰ (برخی از مواد غذایی، برخی از محصولات دارویی، حمل و نقل داخلی مسافران، حق تلوزیون، برخی از نوسازی ها و تعمیرات خانه های شخصی، برخی از محصولات کشاورزی، اقامت در هتل ها، رستوران ها، جمع آوری زباله‌های خانگی، کافه‌ها، گل‌ها و گیاهان برای استفاده‌های تزئینی، برخی از آثار هنری
- ۵.۵ (برخی از مواد غذایی، آب، تجهیزات پزشکی معلولین، کتاب به استثنای موارد با محتوای مستهجن و خشن، برخی از کتاب‌های الکترونیکی، برخی از نوسازی‌ها و تعمیرات خانه‌های شخصی، مواد بهداشتی زنان)
- ۲.۱ (برخی محصولات دارویی، برخی روزنامه‌ها و مجلات، پذیرش در برخی از رویدادهای فرهنگی، دام زنده که برای استفاده در مواد غذایی در نظر گرفته شده است)
- صفر (حمل و نقل داخلی و بین المللی)
|
| نروژ |
۲۵ |
- ۱۵ ( مواد غذایی و نوشیدنی)
- ۱۲ ( برخی فعالیت های فرهنگی و ورزشی، خدمات حمل و نقل)
- ۱۱.۱ (تامین ماهی خام)
- صفر (کتاب‌های الکترونیک)
|
| چین |
۱۳ |
- ۱ تا ۵۶ درصد برای کالاهای لوکس: (مالیات بر کالاهای لوکس و غیر ضروری مشخص شده، شامل الکل، لوازم آرایشی لوکس، جواهرات، وسایل نقلیه موتوری، بنزین، قایق بادبانی، محصولات گلف، ساعت های لوکس که عمدتا بر شرکت های تولید یا وارد کننده این کالاها وضع می شود. صادرات معاف است)
- ۹ (خرده فروشی، سرگرمی، هتل، رستوران ها، خدمات املاک و مستغلات، پست، حمل و نقل)
- ۶ ( خدمات مالی و بیمه، تلفن و اینترنت تلفن همراه، آی تی، مشاوره)
- ۳ ( خدمات ساختمانی)
|
| سوئد |
۲۵ |
- ۱۲ ( برخی از مواد غذایی، غذاهای آماده، تعمیرات جزئی: دوچرخه، کفش و کالاهای چرمی ، پوشاک و پارچه های خانگی، اقامت در هتل، رستوران ها، برخی آثار هنری)
- ۶ (حمل و نقل داخلی مسافران، کتاب ها از جمله کتاب های الکترونیکی، روزنامه ها و برخی مجلات، پذیرش در رویدادهای فرهنگی به استثنای سینما، نویسندگان و آهنگسازان، پذیرش در مسابقات ورزشی، استفاده از امکانات ورزشی)
- صفر ( داروهای نسخه تجویزی پزشک، چاپ و سایر خدمات مرتبط با تولید مجله برای سازمان های غیر انتفاعی)
|
| ایتالیا |
۲۲ |
- ۱۰ ( برخی از مواد غذایی، آب، برخی از داروها، حمل و نقل داخلی مسافران، پذیرش در رویدادهای فرهنگی، برخی از مسکن‌های اجتماعی، نوسازی و تعمیرات منازل شخصی، برخی از کارهای ساختمانی در ساختمان های جدید، برخی از وسایل ساختمان های جدید به جز کالاهای لوکس، برخی از محصولات کشاورزی، اقامت در هتل، رستوران ها، پذیرش در برخی از مسابقات ورزشی)
- ۵ (برخی از مواد غذایی، برخی از خدمات اجتماعی)
- ۴ (برخی از محصولات غذایی، تجهیزات پزشکی خاص برای معلولین، کتاب های خاص، برخی روزنامه ها و مجلات، کتاب های الکترونیک، برخی از مسکن های اجتماعی، برخی از محصولات کشاورزی، وسایل نقلیه موتوری برای معلولین، کار ساخت و ساز در ساختمان های جدید، ساخت ساختمان های جدید)
- صفر ( حمل و نقل داخلی و بین المللی)
|
یکی از نکات اصلی که از جدول بالا می توان نتیجه گرفت این است که نرخ مالیات ارزش افزوده در ایران در مقایسه با سایر کشورها کمتر است. نکته جالب توجه دیگر در جدول بالا جزئیات و هدفمند بودن نرخ این مالیات در سایرکشورهاست.
مقایسه سهم مالیات بر مصرف در ایران و سایر کشورها
در نمودار زیر سهم مالیات بر مصرف ایران با کشورهای منتخب OECD مقایسه شده است. اگرچه سهم مالیات بر مصرف حدودا با میانگین این کشورها برابر است اما باید توجه داشت که این مالیات در ایران با نرخ ۹ درصد است اما، در سایر کشورها این نرخ بیشتر است و تفاوت قابل توجهی دارد. دلیل اصلی این است که به دلیل وجود منابع نفتی، درآمدهای مالیاتی در ایران نسبت به سایر کشورها کمتر است و همچنین به دلیل نبود مالیات بر مجموع درآمد در ایران، سهم مالیات بر مصرف در کل درآمدهای مالیاتی بیشتر شده است. به همین دلیل باید در نظر داشت که علاوه بر اصلاح نرخ مالیات بر ارزش افزوده که در ادامه بیان شده است، مالیات بر درآمد نیز باید اصلاح و هدفمندتر شود تا عدالت مالیاتی گسترش یابد.
توصیه‌های سیاستی برای بهبود عدالت در مالیات ارزش افزوده
بهترین راه حل برای افزایش عدالت در مالیات بر ارزش افزوده، چند نرخی و هدفمندتر شدن مالیات است. شاید بیان شود که هم اکنون نیز در ایران نرخ مالیات بر ارزش فزوده چند نرخی است اما با دقت بیشتر این نتیجه گرفته می شود که این نرخ ها هدفمند نیستند و در بیشتر کالاهایی که امکان اجرا نداشته اند، این معافیت وجود دارد.
اخذ مالیات های بیشتر از کالاهای لوکس، چند نرخی شدن نرخ برای کالاهای عمومی متناسب با نیازهای مردم و اعمال نرخ صفر به جای معافیت برای برخی کالاهای ضروری، اقداماتی است که می تواند گامی در عادلانه تر شدن مالیات بر ارزش افزوده اعمال شود.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
