مسیر اقتصاد/ کشورهای در حال توسعه برای رشد و پیشرفت بیشتر در اقتصاد نیازمند یک نظام مالیاتی عادلانه هستند؛ هیچ کشوری نتوانسته بدون داشتن یک نظام مالیاتی قوی در توسعه موفق باشد. تحقق عدالت مالیاتی در کشورها آثار مثبتی مانند کاهش وابستگی به نفت، افزایش پاسخگویی دولت‌ها و کاهش فاصله طبقاتی دارد. در ادامه به طور مفصل به اثر کاهش نابرابری از طریق بررسی ضریب جینی پرداخته می‌شود.
کاهش فاصله طبقاتی نتیجه عدالت مالیاتی
یکی از آثار تحقق عدالت مالیاتی کاهش فاصله طبقاتی در جوامع است؛ اختلاف طبقاتی موضوعی است که باعث ایجاد نارضایتی بسیاری در بین مردم می‌شود. نبود یک نظام مالیاتی مترقی موجب افزایش روزافزون ثروتِ ثروتمندان و افزایش فقر فقرا است.
یکی از کارکردهای مالیات، کارکرد بازتوزیعی آن است که در یک نظام مالیاتی عادلانه به آن بسیار تاکید می‌شود. شاخص متداول در اقتصاد برای مقایسه نابرابری، ضریب جینی است. شاخصی که سیاستگذاران از آن برای بیان مفهوم عدالت استفاده می‌کنند.
ضریب جینی عددی است بین صفر و یک (یا صفر و صد درصد) که در آن صفر به معنی توزیع کاملا برابرِ درآمد یا ثروت در جامعه و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است.
مقایسه ضریب جینی ایران با سایر کشورها نشان دهنده جایگاه نامناسب و وجود فاصله طبقاتی بالا در ایران است. در جدول زیر مقایسه ضریب جینی برخی کشورها با ایران مشاهده می شود:
منبع: وب سایت indexmundi
روند تغییر ضریب جینی در ایران
در ده سال اخیر این شاخص در ایران در حوالی ۴/۰ قرار داشته است. همانگونه که در نمودار زیر مشاهده می شود، در سال های اخیر این شاخص روندی صعودی داشته است. آمارهای زیر بیانگر آن است که حتی در سال ۱۳۹۵ که رشد اقتصادی کشور دورقمی اعلام شد، ضریب جینی افزایش یافته است و این نشان می‌دهد که رشد اقتصادی در سال‌های اخیر فایده چندانی برای اقشار فقیر نداشته و ثروتمندان بیشترین بهره را از آن برده‌اند؛ که نشان می‌دهد رشد اقتصادی به تنهایی توانایی رفع فاصله طبقاتی را ندارد.
در نمودار زیر شاخص ضریب جینی در ایران در طول دو دهه، بر اساس داده های مرکز آمار ایران اخیر نشان داده شده است.
کاهش ضریب جینی با مالیات؛ تجربه‌ای ثابت شده
یکی از کارکردهای اصلی مالیات بازتوزیع ثروت است. همانگونه که بیان شد یک نظام مالیاتی مترقی که لازمه تحقق عدالت مالیاتی در جامعه است، می‌تواند تا حد قابل قبولی فاصله طبقاتی در جامعه را کاهش دهد.
در نمودار زیر مشاهده می‌شود که عملکرد یک نظام مالیاتی تا چه میزان می‌تواند نابرابری را در جامعه کاهش دهد. برای مثال سوئد کشوری است که ضریب جینی آن قبل از اعمال مالیات تقریبا با ایران برابر است، اما اجرای سیاست‌های مالیاتی باعث شده است که این شاخص حدودا نصف شود و بازتوزیع ثروت به خوبی انجام گیرد.
منبع: کتاب The Economy, Ch. 19, Figure 19.1
رنگ آبی در نمودار بالا نابرابری ثروت را نشان می‌دهد، رنگ سبز نابرابری درآمدی قبل از اجرای مالیات‌ها و رنگ قرمز ضریب جینی بعد از اجرای مالیات‌ها است.
چنانچه در نمودار بالا مشخص است، اخذ مالیات موجب شده است ضریب نابرابری در آمریکا بیشتر از ۰.۱، در ژاپن نزدیک به ۰.۱۵ و در سوئد بیش از ۰.۲ کاهش یابد. این مسئله نشان دهنده اهمیت اخذ صحیح مالیات از شهروندان در کاهش میزان نابرابری است.
مالیات بر ثروت بهترین روش برای کاهش بیشتر نابرابری اقتصادی
نکته دیگر اینکه نابرابری ثروتی در سه کشور آمریکا، سوئد و ژاپن بسیار بالاتر از نابرابری درآمدی است و این بیانگر آن است که سیاستگذاران باید توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند؛ زیرا یکی از دلایل ثروتمندتر شدن روزافزون ثروتمندان، داشتن ثروت‌هایی معاف از مالیات یا با مالیات‌های کم است.
یکی از راهکارهای اصلی در کاهش نابرابری ثروت و عادلانه شدن نظام مالیاتی اجرای هدفمند مالیات بر ثروت است. کارشناسان این مالیات را بهترین روش با کمترین اثر مخرب خارجی برای کاهش نابرابری می دانند. پایه مالیاتی که کشورهای مختلف با گسترش کرونا بیشتر به اهمیت و ضرورت این مالیات پی برده اند.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
