مسیر اقتصاد/ فرار مالیاتی در ایران و بیشتر کشورها به دلایل مختلف رخ می‌دهد. فرار مالیاتی موجب کاهش منابع مالی و درآمدی دولت‌ها می‌گردد. با اینکه نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشورهای توسعه یافته بیشتر از کشورهای در حال توسعه است، اما حتی در کشورهای توسعه یافته هم فرار مالیاتی وجود دارد.
فرار مالیاتی در ایران از چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
در ایران، فرار مالیاتی عموماً از طریق استفاده از کارت‌های بازرگانی دیگران، صدور فاکتورهای صوری و دو دفتره بودن، حساب‌های اجاره‌ای، دستگا‌ه‌های پوز بی‌هویت، قاچاق کالا، عدم اعلام سود واقعی، فعالیت‌های پنهان اقتصادی، دور زدن قانون، کتمان و عدم ارائه اطلاعات شغلی و ممیز محور بودن سازمان مالیات رخ می‌دهد؛ که به نظر می‌رسد ممیز محوری اصلی‌ترین و شایع‌ترین معضل در مسئله مبارزه با فرار مالیاتی است.[۱]
بالاترین فرار مالیاتی در ایران مختص چه گروه‌هایی است؟
عمده گروه‌هایی که در حال فرار مالیاتی هستند عبارت‌اند از:
دارندگان کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای: آمار و ارقام در مورد فرارهای مالیاتی این گروه متفاوت است اما طی آخرین اظهارنظر از سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ۲۸ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی وجود دارد که همه آن‌ها به دلیل صدور کارت‌های یک‌بارمصرف یا همان کارت‌های اجاره‌ای بازرگانی است.
پزشکان و وکلا: با توجه به برآوردهای صورت گرفته مقدار مالیاتی که دندان‌پزشکان و پزشکان متخصص باید بپردازند ۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعلام شده است؛ درحالی‌که رقم مالیات پرداختی توسط دندان‌پزشکان و پزشکان متخصص بسیار کمتر از این میزان است. همچنین بنا بر گزارش‌های غیررسمی رقم فرار مالیاتی وکلا حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است.
ثروتمندان: رئیس سازمان امور مالیاتی کشور طی مصاحبه‌ای با اشاره به درآمد میلیاردی ۳۰۰ هزار نفر و عدم پرداخت مالیات توسط آن‌ها گفت: این افراد میلیاردر درآمد مشمول مالیات دارند و بیش از ۵۰ درصد آن‌ها مؤدی مالیاتی نیستند؛ در واقع این افراد در سازمان امور مالیاتی هیچ پرونده‌ای ندارند.
مالکان مسکن‌های خالی از سکنه: طبق گزارش مرکز آمار نزدیک ۳ میلیون مسکن خالی از سکنه در کشور وجود دارد که باید مالکان آن‌ها طبق قانون مالیات پرداخت کنند اما به دلیل عدم توانایی در شناسایی این مسکن‌ها، دولت نمی‌تواند از آن‌ها مالیات اخذ کند. [۲]
فرار مالیاتی در ایران به چه میزان است؟
فرار مالیاتی در ایران در بازه سال‌های ۱۳۵۷- ۱۳۹۷ به‌طور میانگین سهم ۱۱ درصدی از تولید ناخالص داخلی داشته است[۳]. ارقام مختلفی برای فرار مالیاتی از ۲۵ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ عنوان شده است[۴] اما مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده نشان می دهد رقمی بیش از این مقدار فرار مالیاتی وجود دارد.
هم چنین نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در ایران حدود ۷ درصد در سال‌های اخیر بوده است. درحالی‌که متوسط تلاش مالیاتی در میانگین جهانی معادل ۱۴ درصد (دو برابر ایران) و اروپا و آسیا معادل ۱۹ درصد (۲.۷ برابر ایران) است. همچنین این شاخص در کشورهای عضو OECD به ۲۵ الی ۳۰ درصد می‌رسد. در نتیجه این شاخص در ایران حدوداً نصف میانگین جهانی است و به تبع آن میزان درآمدهای مالیاتی دولت نصف مقدار واقعی آن است. در حال حاضر میزان درآمد مالیاتی ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که با یک تناسب ساده مقدار فرارهای مالیاتی در کشور نیز ۱۵۰ هزار میلیارد تومان محاسبه می‌شود[۵].
سهم گروه مشاغل در فرار مالیاتی چقدر است؟
طبق اظهارات مسئولین اتاق اصناف در سال گذشته، سهم گروه مشاغل و اصناف از تولید ناخالص داخلی ۲۰ درصد است. با توجه به اینکه ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ برابر با ۴۵۸.۵ میلیارد دلار اعلام شده است، پس ۲۰ درصد این مقدار یعنی حدود ۹۲ میلیارد دلار آن مربوط به گروه مشاغل و اصناف است. اگر نرخ دلار را ۱۱.۵ هزار تومان در نظر بگیریم؛ مجموع درآمد سالانه این گروه حدود ۱۰۵۴ هزار میلیارد تومان محاسبه می‌شود.
اگر از گروه مشاغل با پایین‌ترین نرخ مالیاتی، یعنی ۱۵ درصد از مجموع درآمد، مالیات اخذ شود. در این صورت میزان مالیات واقعی این اقشار که شامل مشاغلی صنفی چون آهن‌فروشان، طلافروشان و… می‌شود به ۱۵۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد. اما در حال حاضر این مشاغل، سالانه کمتر از ۱۰ هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت می‌کنند؛ یعنی حداقل به میزان ۱۴۵ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی دارند.
پینوشت:
[۱] بررسی علل و پیامدهای فرار مالیاتی و برآورد آن در اقتصاد ایران، وزارت اقتصاد و امور دارایی، سال ۹۷
[۲] خبرگزاری تابناک، کد خبر:۹۴۰۹۵۷
[۳] بررسی علل و پیامدهای فرار مالیاتی و برآورد آن در اقتصاد ایران، وزارت اقتصاد و امور دارایی، سال ۹۷
[۴] خبرگزاری مهر، کد خبر ۴۷۶۹۰۶۴
[۵] سید احسان حسینی، فرار مالیاتی در اتاق تاریک اقتصاد، سال ۹۸
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
