به گزارش مسیر اقتصاد یکی از مولفه های اصلی اقتصاد دانش بنیان، عبارت است از نظام تامین مالی فناوری و نوآوری. به عبارت دیگر، وجود یک نظام مالی مناسب برای حمایت از توسعه فناوری و نوآوری، در تقویت اقتصاد دانش بنیان نقش کلیدی دارد.
در سال های اخیر با جدی شدن حمایت از شرکت های دانش بنیان، تاسیس صندوق نوآوری و شکوفایی، تقویت و تشکیل صندوق های غیر دولتی پژوهش و فناوری و نیز ورود برخی از شرکت های سرمایه گذار برای توسعه فناوری، اهمیت تامین مالی فناوری و نوآوری در کشور بیشتر شده است. اما یک سوالی که همواره ذهن سیاستگذاران توسعه فناوری را در کشور به خود مشغول کرده، این است که چرا صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر در کشور رونق نمی گیرد و با مشکلات زیادی روبروست؟
پاسخ به این سوال ابعاد مختلفی دارد که در چند یادداشت پیش رو، بررسی خواهند شد.
به اعتقاد سرمایه گذاران توسعه فناوری در ایران، در اکثر موارد، مخترعین و کارآفرینان در صورت بهره مندی از طرح فناورانه مناسب، تمایل به مشارکت خطرپذیر نبوده و اخذ وام کم بهره و با دوره تنفس بالا برای ایشان مطلوبیت بالاتری دارد. در حالیکه برخی این پدیده را یک مشکل فرهنگی در کشور می دانند، نگارنده معتقد است این یک مسئله نهادی بوده و برای حل آن نیز می بایست از طریق اصلاح نهادی اقدام شود.
مروری بر کارکرد و فلسفه پرداخت وام به شرکت های دانش بنیان و کارآفرینان حاکی از این واقعیت است که برای اعطای “وام”، شرکت می بایست دارای شرایط زیر باشد:
۱- مرحله تولید را پشت سر گذاشته باشد
۲- به درآمدزایی رسیده باشد
۳- به سودآوری رسیده باشد
در چنین شرایطی، پرداخت وام می تواند به مثابه یک کاتالیزور عمل کرده و روند سودآوری شرکت ها را تسریع بخشد. از سوی دیگر، چون شرکت در حال درآمدزایی می باشد، قادر به بازپرداخت اقساط بوده و لذا پدیده معوقات مالی نیز مشاهده نمی شود؛ مگر در موارد نادر و خاص.
حال اگر به شرایط شرکت های نوپا بنگریم، در اکثر موارد ایشان مرحله نمونه سازی اولیه را با موفقیت طی کرده و نیازمند تامین منابع مالی برای تولید نیمه صنعتی و سپس تولید انبوه هستند. به عبارت دیگر، ایشان هنوز به مرحله درآمدزایی نرسیده اند و در صورت دریافت وام، قادر به بازپرداخت اقساط آن در موعد مقرر نخواهند بود؛ لذا به طور کلی اخذ وام گزینه خوبی برای این شرکت ها نیست. در این صورت این سوال مطرح می شود که اگر مسیر وام مسدود شود، چه راهکار جایگزینی برای آن وجود دارد؟
مرور تجربیات سایر کشورها نشان می دهد که راهکار آنها در این مرحله، عبارت است از ۲ روش عمده زیر:
۱- برقراری مشارکت حقوقی
۲- سرمایه گذاری خطرپذیر
در هر دو روش فوق، سرمایه گذار می بایست اقدام به مشارکت با صاحب طرح کرده و با خرید بخشی از سهام شرکت، در طی کردن مسیر تجاری سازی به کارآفرین کمک کند. این در حالیست که در کشور ایران، علاوه بر دو روش فوق الذکر، مسیر دریافت وام های کم بهره و با دوره تنفس بالا برای شرکت ها میسر بوده و با توجه به مزیت وام به نسبت مشارکت مبنی بر عدم فروش سهام، با استقبال بیشتری از سوی کارآفرینان مواجه می شود.
این در حالیست که شرکت های وام گیرنده ی نوپا حتی در صورت سودآوری در سال اول پس از تولید نیز اکثرا سود کمتری به نسبت مبلغ وام بدست خواهند آورد و در مورد درآمد سال های آتی نیز نمی توانند تضمینی را ارائه کنند. نتیجه این امر، بروز پدیده معوقات بانکی بوده که وام را تبدیل به یک دام برای شرکت های نوپا می کند.
در چنین شرایطی، به نظر می رسد اصلاح مسیر اعطای وام و در نظر گرفتن شرط درآمدزایی و سودآوری برای شرکت جهت دریافت وام از یک سو و نیز تقویت شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر به عنوان تنها محل تامین مالی برای کارآفرینان از سوی دیگر، می تواند علیرغم تمام مشکلاتی که در کوتاه مدت ایجاد خواهد کرد، راهکار مناسب ساماندهی نظام تامین مالی توسعه فناوری در کشور محسوب گردد.
