تفاوت «شدت انرژی» در کشورهای مختلف ناشی از چه عواملی است؟

مسیر اقتصاد/ شدت انرژی معیاری برای سنجش ناکارآمدی اقتصاد یک کشور در بخش انرژی است[۱] که به صورت «میزان انرژی مصرفی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی» تعریف می شود. هرچه این شاخص در کشورها بیشتر باشد، بدان معنی است که اقتصاد بخش انرژی آن‌ها ناکارآمدتر است.

شدت انرژی همواره به عنوان یکی از شاخص های کلیدی به منظور سنجش وضعیت اقتصاد و انرژی کشورها، مورد توجه قرار گرفته است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در «سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی» به ضرورت کاهش این شاخص اشاره شده است:

استفاده از ظرفیت اجرای هدفمند‌سازی یارانه‌ها در جهت افزایش تولید، اشتغال و بهره‌‌وری، کاهش شدت انرژی و ارتقاء شاخص‌های عدالت اجتماعی.[۲]

با این حال پژوهش های جدید نشان می دهد که  این شاخص به تنهایی نمی تواند معیار دقیقی برای سنجش وضعیت انرژی یک کشور در مقایسه با سایر کشورها به دست دهد.

آژانس بین المللی انرژی[۳]، در آخرین گزارش خود درباره شاخص های کارایی انرژی، عملکرد انرژی در تعدادی از کشورهای عضو را با استفاده از شاخص شدت انرژی، مورد بررسی تحلیل قرار داده است.

شدت انرژی در بخش خانگی

بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، شکل زیر شاخص شدت انرژی بخش خانگی (مصرف انرژی برای گرمایش محیط تقسیم بر سطح زیربنا) تعدادی از کشورهای عضو آژانس، مربوط به سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۱۷ میلادی را نشان می دهد. مقادیر در این نمودار، براساس درجه حرارت تصحیح شده است:

این نمودار نشان می دهد توجه به بهبود عایقکاری، بازسازی ساختمان های قدیمی و استفاده از سیستم های گرمایشی کارآمدتر باعث شده تا بهبود چشمگیری در زمینه مصرف انرژی ایجاد شود. فرانسه، آلمان و انگلیس از جمله کشورهای شاخص در این زمینه هستند که بیش از ۱۲ درصد بهبود را تجربه کرده اند. کشورهای گرم تر مانند ژاپن و نیوزلند و کشورهای جنوب اروپا مانند اسپانیا، به دلیل شرایط آب و هوایی، بهبود کمتری داشتند.

شدت انرژی در بخش تولیدی

در شکل زیر شاخص شدت انرژی بخش تولیدی همان کشورها و در همان محدوده تاریخی ارایه شده است:

این شاخص در بخش تولید، در هر کشور، به سهم و ترکیب زیربخش های مختلف بستگی دارد[۴]. به عنوان نمونه،  همانطور که در شکل بالا مشاهده می شود، این شاخص در بخش تولیدی کشور فنلاند بسیار بالاست. این امر ناشی از تعداد زیاد واحدهای تولیدی فعال در زمینه چاپ و کاغذ می باشد که حدود ۸۵ درصد مصرف انرژی بخش صنعت را در این کشور شامل می شود.

شدت انرژی در بخش حمل و نقل

بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، حمل و نقل جاده ای (شهری و بین شهری) با ۸۸ درصد بیشترین سهم مصرف انرژی بخش حمل و نقل کشورهای عضو را در اختیار دارد در همه کشورهای عضو، بنزین سوخت غالب اتومبیل های مسافری می باشد.

هرچند سهم سوخت دیزل برای این نوع خودروها، از ۸ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است. سوخت غالب در بخش حمل و نقل باری، در همه کشورهای عضو، سوخت دیزل می باشد.

در شکل زیر شاخص شدت انرژی این کشورها در بخش حمل و نقل مورد مقایسه قرار گرفته است. این شاخص در این بخش به صورت مصرف انرژی برای جابجایی یک مسافر به میزان یک کیلومتر تعریف شده است.

مقدار این شاخص در کشورهای مختلف، به حالت های گوناگون حمل و نقل (جاده ای، آبی، ریلی و هوایی) و همچنین ترکیب وسایل حمل و نقل (خودرو های مسافری، اتوبوس ها و …) بستگی دارد.

شدت انرژی در بخش حمل و نقل، در کشورهایی مانند آمریکا که استفاده از خودروهای مسافری (به ویژه از نوع پرمصرف) بیشتر است و خطوط پروازی داخلی نیز به صورت گستردهای وجود دارد، بیش از کشورهایی است که از اتوبوس و قطار در حمل و نقل استفاده می کنند.

کشورهایی مانند فرانسه که زیرساخت حمل و نقل ریلی گستردهای دارند، دارای شدت انرژی کمتری هستند. نمودار نشان می دهد، شدت انرژی بخش حمل و نقل در بیشتر کشورها، به دلیل گسترش استفاده از خودروهای مسافری با کارایی بالاتر کاهش یافته است. هرچند بخشی از بهبود، به دلیل کاهش اشغال خودروها (تعداد سرنشین کمتر در هر خودرو) خنثی شده است.

مقایسه شدت انرژی کشورها با یکدیگر لزوما صحیح نیست!

با بررسی این گزارش می توان دریافت که یک کشور با شدت انرژی نسبتاً کم، لزوماً دارای کارایی انرژی بالاتر نمی باشد. کشوری با کسب و کار مبتنی بر خدمات و شرایط آب و هوایی معتدل، می تواند دارای شدت انرژی کمتری نسبت به کشوری با کسب و کار مبتنی بر صنایع سنگین و شرایط آب و هوایی سرد باشد، حتی اگر در کشور دوم بهره برداری کارآمد از انرژی بیشتر مورد توجه باشد. عوامل دیگر مانند گستردگی جغرافیایی که میتواند تقاضا برای مصرف انرژی را افزایش دهد و یا نرخ ارز نیز می توانند بر مقدار و روند تغییرات شدت انرژی مؤثر باشند.

بنابراین مقایسه شاخص شدت انرژی در ایران و سایر کشورها و سپس نتیجه گیری و احیانا سیاست گذاری برای بخش انرژی، صرفا بر اساس این مقایسه، محل اشکال و تامل است و سیاست گذاران بخش انرژی بایستی به این مهم در سنجش وضعیت انرژی کشور دقت کنند. موضوعی که به نظر می رسد در حال حاضر مغفول است (در بسیاری از اظهار نظرهای مسئولین حوزه انرزی و بعضا کارشناسان این حوزه، به کرات شدت انرژی ایران، بدون در نظر گرفتن قیود مطرح در این گزارش، با سایر کشورها مقایسه شده و سپس توصیه هایی نیز بر همین اساس مطرح می شود).

منبع: مقاله شاخص‌های بهره وری انرژی(۲۰۱۹)  plink.ir/Dl7wX

پینوشت:

[۱] هرچه بیشتر باشد اقتصاد در بخش انرژی ناکارآمدتر است و بالعکس.

[۲] بند چهارم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی

[۳] آژانس بین المللی انرژی (IEA, Agency Energy International )یک سازمان مستقل بین دولتی است که در سال ۱۹۷۴ و در پی اولین بحران نفتی (سال ۱۹۷۳) تأسیس شد. دبیرخانه این سازمان در پاریس قرار دارد. اعضای این سازمان، در حال حاضر، عبارتند از: آلمان، پرتغال، کانادا، اتریش، ترکیه، کره جنوبی، اسپانیا جمهوری ایرلند، لوکزامبورگ، استرالیا، جمهوری چک، لهستان،استونی، دانمارک، مجارستان، اسلواکی، ژاپن، مکزیک، ایاالت متحده آمریکا، سوئد، نروژ، ایتالیا، سوئیس، نیوزیلند، بلژیک، فرانسه، هلند، بریتانیا، فنالند، یونان.

[۴] فلزات اساسی، صنایع شیمیایی و کاغذ و چاپ اصلی ترین صنایع انرژی بر در کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی هستند. فلزات اساسی و کاغذ و چاپ زیربخش های به شدت انرژی بر هستند درحالیکه زیربخش ماشینکاری، حداقل شدت انرژی را دارا می باشد.

انتهای پیام/ نفت و انرژی