مسیر اقتصاد/ درآمدهای مالیاتی یکی از مهم‌ترین بخش‌های منابع بودجه کشور است که منبعی پایدار و سالم برای اقتصاد است. فرار مالیاتی معضلی است که تحقق درآمدهای مالیاتی را کاهش داده و به افزایش نابرابری و بی‌اعتمادی در جامعه منجر می‌شود. حساب‌های اجاره‌ای و بی‌هویت یکی از مسیرهای اصلی فرار مالیاتی است.
انتقال بار تامین درآمدهای دولت به بخش شفاف اقتصاد
فرار مالیاتی ظرفیت درآمدی دولت برای تحقق بودجه را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر بار تامین درآمدهای مالیاتی دولت را به دوش بخش شفاف و عموما مولد اقتصاد کشور می اندازد. دلیل این مسئله عدم شفافیت کامل اقتصاد کشور است که به برخی از افراد و شرکت‌ها امکان می‌دهد تا در فضای تاریک اقتصاد کشور به فعالیت خود ادامه دهند.
برآوردها از میزان فرار مالیاتی در کشور به دلیل عدم امکان رصد اقتصاد زیرزمینی، متفاوت است. آن چه که از مجموع اظهار نظرهای مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس بر می‌آید، فرار مالیاتی در کشور رقمی بین ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان است.
بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور
اما روش‌های نظری و علمی برآورد حجم فرار مالیاتی، رقم فرار مالیاتی را بسیار بیشتر از رقم ادعایی مسئولان نشان می‌دهد. در ادبيات اقتصادي از روش‌هاي مختلفي براي برآورد حجم اقتصاد غيررسمی استفاده مي شود. روش‌هایی مانند برآورد تقاضای مصرف کننده، نسبت نقد، معاملات پولی، تخمین تقاضای پول، منطق فازی و… برای برآورد حجم اقتصاد غیررسمی و به تبع آن برآورد فرار مالیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.[۱]
آن‌چه که از مجموعه برآوردهای این روش‌ها بدست می‌آید آن است که رقم فرار مالیاتی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است. تنها در یک فقره، فرار مالیاتی مشاغل که سالانه کمتر از ۱۰ هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت می‌کنند، بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.[۲]
مقابله با فرار مالیاتی راهکار جبران کسری احتمالی بودجه ۹۹
بر اساس لایحه بودجه سال ۹۹، میزان درآمدهای مالیاتی در حدود ۱۹۸ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده است. بنابراین میزان فرار مالیاتی در حدود دو سوم کل میزان درآمدهای مالیاتی پیش بینی شده در سال ۹۹ است. از طرفی بر اساس نظر کارشناسان، میزان برآورد کسری بودجه در سال ۹۹ بالغ بر ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است.
بنابراین مقابله با فرار مالیاتی به دلیل ظرفیت مناسب آن در جلوگیری از کسری بودجه و عدم فشار به عامه مردم، باید در صدر اولویت‌های دولت قرار گیرد.
حساب‌های اجاره‌ای و بی‌هویت بستر ایجاد فرار مالیاتی
برای مقابله با فرار مالیاتی باید ابتدا روش‌هایی که فرار مالیاتی بر بستر آن شکل می‌گیرد، شناسایی شود. روش‌های فرار مالیاتی متعدد بوده که برخی روش‌ها مرسوم‌تر و فراگیر است.
یکی از مرسوم ترین روش های فرار مالیاتی، استفاده از حساب‌های اجاره‌ای است. در روش حساب‌های اجاره‌ای فرد برای پنهان ماندن از دید دولت یا بررسی تراکنش‌های مشکوک بانکی توسط سازمان مالیاتی، حساب‌های مردم را اجاره می‌کند و با استفاده از حساب‌های اجاره‌ای اقدام به فعالیت اقتصادی می‌کند.
متقاضیان این نوع حساب‌ها، افراد بی اطلاع و یا نیازمند را با دادن وعده‌های جذاب ترغیب به این کار می‌کنند و از حساب آن‌ها سوء استفاده می‌کنند.
بیش از یک میلیون حساب بی‌هویت در بانک ملی علاوه بر حساب‌های اجاره‌ای
نمونه دیگر که موید این بحث و دال بر فضای غیرشفاف اقتصادی است، حساب‌های مخدوش و فاقد هویت است. طبق آخرین آمار منتشر شده بانک ملی با بیش از ۳۰۰۰ شعبه، دارا بودن بزرگ‌ترین هلدینگ در بین بانک‌ها و رتبه اول از نظر تعداد کارت‌بانکی، حدود یک میلیون حساب بی‌هویت دارد.
با توجه به آمار ۵۰۰ میلیونی حساب‌های بانکی در کشور می‌توان گفت تعداد حساب‌های بانکی بی هویت در کل بانک‌ها بسیار بیشتر از یک میلیون فقره است.
ایجاد ۷۰۰ حساب بانکی توسط یک نفر برای فرار مالیاتی
آشفتگی حساب‌های بانکی محملی برای انواع تخلفات از جمله فرار مالیاتی شده است. حضرتی استاد دانشگاه و کارمند رسمی اداره امور مالیاتی کشور بیان می‌کند: سال گذشته در رصد‌های همیشگی سازمان امور مالیاتی فردی را پیدا کردیم که دارای ۳۰۰ حساب بانکی با نام خود بود که طی بررسی‌های بیشتر مطلع شدیم این تعداد حساب با اجاره وی به ۷۰۰ حساب بانکی نیز رسیده است.
این کارشناس مالیاتی تاکید کرد: افراد برای فرار از پرداخت مالیات دست به بالاترین تخلفات می‌برند که در صورت جریمه و توبیخ آن ها، باید مبالغ بیشتر از مبلغ مالیات وضع شده بپردازند.[۳]
راهکارهای غیر نظام‌مند برای مقابله با حساب‌های اجاره‌ای
حل مشکل حساب‌های اجاره‌ای و بی‌هویت چند سالی است که در دستور کار قرار گرفته است. سازمان امور مالیاتی نیز برای شناسایی فرار مالیاتی، اطلاعات حساب‌هایی با گردش مالی بالای ۵ میلیارد تومان را از بانک مرکزی دریافت می‌کند که این امر تاکنون برای سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ تحقق یافته و سازمان امور مالیاتی در حال بررسی ریزداده‌های این حساب‌ها است.
اما به نظر می‌رسد روش سازمان مالیاتی برای جلوگیری از فرار مالیاتی کارایی چندانی ندارد. روش‌هایی که تاکنون در این حوزه به کار رفته عموما کند عمل کرده و جامعیت لازم را نداشته است. لذا ضروری است در این زمینه از روش هایی استفاده شود که به صورت خودکار و نظام‌مند عمل نموده تا به صورت موثر از فرار مالیاتی جلوگیری شود.
پینوشت:
[۱] ارتباط مالیات با اقتصاد زیرزمینی در اقتصاد ایران، سازمان امور مالیاتی، ۱۳۸۹
[۲] سید احسان حسینی، فرار مالیاتی در اتاق تاریک اقتصاد، ۱۳۹۸
[۳] باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۷۱۷۲۳۷۸
انتهای پیام/دولت و حاکمیت
