از اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ میلادی، روابط تجاری ایران با کشورهای اروپایی روندی روبه رشد را آغاز کرد به طوریکه طبق آمارهای جهانی، در سال ۲۰۱۱ میزان کل تجارت کالای ایران و اتحادیه اروپا به حدود ۳۸ میلیارد دلار رسیده بود.
به گزارش مسیر اقتصاد در آن زمان شرکت‌های اروپایی حضور فعالی در بازار ایران داشتند؛ اما از سال ۲۰۱۱ با سخت‌تر شدن تحریم‌ها، اتحادیه اروپا به سرعت تعاملات اقتصادی و خصوصا تجاری خود با ایران را کاهش داد به طوریکه میزان کل تجارت کالای ایران و کشورهای اروپایی در سال ۲۰۱۳، با ۸۰ درصد کاهش در عرض دو سال، به کمتر از ۸ میلیارد دلار رسید.
با این حال با روی کار آمدن دولت جدید در ایران، مذاکرات ایران با کشورهای دنیا پیگیری شد تا اینکه در سال گذشته قرارداد برجام بین ایران و این کشورها منعقد گردید. این قرارداد از ابتدای سال ۲۰۱۶ میلیادی آغاز شد و اکنون بیش از یک سال از زمان اجرایی شدن آن گذشته است.
یکی از انتظارات مهم و اساسی مردم و مسئولین کشورمان از برجام، گشایش در تجارت خارجی و امکان حضور ایران در بازارهای بین المللی بوده است. گرچه بعد از اجرایی شدن برجام، کشورهای مختلف خصوصا کشورهای اروپایی علاقه‌ی خود را برای برقراری دوباره‌ی رابطه تجاری با ایران نشان داده‌اند، اما در عمل به دلایل مختلف، که عدم امکان استفاده از شبکه بانکی بین‌الملل یکی از مهم‌ترین آن‌هاست، گشایش چندانی در روابط تجاری ایران با این کشورها مشاهده نشده است.
با نگاهی به آمارهای رسمی تجارت ایران در ۹ ماه ابتدایی سال جاری میتوان دریافت که در این مدت از میزان صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای اروپایی کاسته شده و در مقابل به میزان واردات ایران افزوده شده است.
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی، طی این مدت میزان صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای اروپایی ۱٫۱ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (پیش از اجرایی شدن برجام) ۱۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. درمقابل در این مدت میزان واردات ایران از کشورهای اروپایی در حدود ۷ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بیش از ۸۰۰ میلیون دلار افزایش یافته است.
این آمارها نشان می دهد که اجرایی شدن برجام گرچه در یک سال گذشته گشایش چندانی در تجارت خارجی ایران ایجاد نکرده، اما تاحدودی توانسته راه را برای ورود محصولات کشورهای اروپایی به بازار ایران هموارتر نماید.
در جدول زیر میزان تجارت ایران با کشورهای اروپایی در ۹ ماه ابتدایی سال جاری و سهم این کشورها در صادرات و واردات ایران نشان داده شده است:
چنانچه در جدول بالا گزارش شده است، در سال جاری تراز تجاری ایران با اغلب کشورهای اروپایی به استثناء سوئیس منفی‌تر از قبل شده، به طوریکه در مجموع تراز تجاری ایران با این کشورها ۹۰۰ میلیون دلار منفی‌تر شده و به حدود منفی ۶ میلیارد دلار رسیده است. این بدان معناست که واردات ما از اروپا افزایش یافته و در کل، میزان صادرات ۶ میلیارد کمتر از واردات است.
سهم کل کشورهای اروپایی از صادرات غیر نفتی ایران در حدود ۳٫۷ درصد است درحالیکه این کشورها مبدأ ۲۲٫۲ درصد از کالاهای وارداتی ایران هستند. حال آنکه در یک سال گذشته میزان واردات ایران از اغلب این کشورها افزایش چشمگیری داشته است. همچنین اغلب واردات اضافه شده از این کشورها مربوط به کالاهای مصرفی و کالاهای اساسی کشاورزی همچون گندم، ذرت و دانه سویا بوده است.
بر اساس منطق اقتصادی، افزایش تجارت با کشورهای اروپایی تنها زمانی برای ایران مفید و سودمند است که در کنار افزایش واردات از این کشورها، بر میزان صادرات ایران نیز افزوده شود؛ بنابراین لازم است جمهوری اسلامی ایران سیاست‌های تجاری خود را به‌گونه‌ای تنظیم نماید که این هدف محقق گردد.
