ایران همواره بخشی از برنج مورد نیاز برای مصرف داخلی را از طریق واردات تأمین کرده است. درخصوص برنج، این امکان در کوتاه مدت فراهم نیست که تمامی برنج مصرفی از طریق تولیدات داخلی تأمین شود و بنابراین، برنامه‌ریزی برای تعیین مبادی وارداتی این محصول از اهمیت ویژه‌ای برخودار است. با این حال، در سال‌های اخیر این کشور هند بوده است که به اصلی‌ترین صادرکننده برنج به ایران تبدیل شده و بخش عمده بازار برنج کشور را به خود اختصاص داده است.
در سال جاری به منظور حمایت از تولیدکنندگان برنج، وزارت جهاد کشاورزی واردات این محصول را در فصل برداشت ممنوع اعلام کرد؛ اما با پایان یافتن فصل برداشت از ابتدای دی ماه، دوباره امکان واردات برنج فراهم شد و بازرگانان چندین کشور در حال برنامه‌ریزی برای صادرات محصولات کشور خود به ایران هستند[۱] که این مسئله، ضرورت برنامه‌ریزی برای تعیین مبادی وارداتی برنج را دوچندان کرده است.
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۴، ۷۴۵ هزار تن برنج به قیمت ۶۸۰ میلیون دلار برنج وارد کشور شده است و در ۸ ماه نخست سال جاری نیز، میزان واردات برنج به ۶۲۲ هزار تن به قیمت ۵۲۰ میلیون دلار رسیده است.
در جدول زیر آمار واردات برنج در دو سال اخیر نشان داده شده است:
چنانچه در جدول بالا مشخص است، هند و پاکستان مبادی اصلی تامین برنج ایران هستند به طوری که در سال های اخیر، بیش از ۹۰ درصد واردات برنج ایران از این دو کشور انجام شده است. کشور هند سهمی به مراتب بیشتر از پاکستان دارد و علاوه بر این، توانسته است سهم خود را از ۶۵ درصد در سال گذشته، به ۶۹ درصد در سال جاری افزایش دهد.
هند و پاکستان در مقایسه با دیگر کشورهای صادرکننده عمده برنج در دنیا همچون تایلند، اروگوئه و آمریکا، گزینه‌های مناسب‌تری هستند؛ چراکه اولا جزء واردکنندگان کالا از ایران هستند و دوما جزء کشورهای همسایه و منطقه محسوب می‌شوند که تعمیق روابط تجاری با آن‌ها، یکی از اصول اقتصاد مقامتی است. اما با این وجود، به دلایلی که در ادامه آمده، ضروری است واردات برنج از پاکستان، در مقایسه با هند در اولویت قرار بگیرد:
۱- پاکستان جزء مقاصد اصلی صادراتی ایران است و این کشور با جمعیت ۱۹۰ میلیون نفری، هرساله بخشی از نیازهای وارداتی خود چون برق و دیگر کالاهای غیرنفتی را از ایران تأمین می‌کند. بنابراین تعمیق روابط با این کشور این امکان را فراهم می‌کند که محصولات بیشتری از تولیدات داخلی به آن صادر شود. در مقابل عمده صادرات ایران به کشور هند را محصولات نفتی تشکیل می‌دهد.
۲- تنوع در مبادی وارداتی و عدم وابستگی به یک کشور خاص، یکی از اصول اقتصاد مقاومتی است. این مسئله درخصوص محصولات غذایی اساسی همچون برنج از اهمیتی ویژه برخوردار است. بنابراین در این زمینه نیز ضروری است با واردات بیشتر برنج از پاکستان، از سهم کشور هند در بازار ایران کاسته شود تا زمینه وابستگی به این کشور از بین برود.
۳- پاکستان یکی از اصلی‌ترین همسایگان ایران است که مرزی طولانی با کشورمان دارد و از نظر استراتژیک، برقراری روابط با کشورهای همسایه در مقایسه با دیگر کشورها از اولویت برخوردار است.
برای افزایش سهم واردات برنج از کشور پاکستان، لازم است اولا در وارداتی که از سوی نهادهای دولتی انجام می‌گیرد، اولویت با واردات از پاکستان باشد؛ و دوما با انعقاد یک قرارداد دوجانبه تجاری (تعرفه ترجیحی) با پاکستان، علاوه بر جهت‌دهی واردکنندگان بخش خصوصی به سمت واردات از این کشور، شرایط برای صادرات محصولات تولیدی ایران به این کشور با تخفیفات تعرفه‌ای فراهم گردد.
[۱] www.tasnimnews.com/fa/news/1395/10/13/1285640/
