انعقاد ۳۰۱ توافق تجاری دوجانبه و چندجانبه در واکنش به ناکارآمدی WTO

مسیر اقتصاد/ سازمان تجارت جهانی از اواسط دهه ۹۰ میلادی و پس از ارتقاء وظایف و اختیارات «موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت» موسوم به گات راه‌اندازی شد.

گات و پس از آن WTO از دوران پس از جنگ جهانی دوم تا به حال به نوعی راهبر اصلی عرصه تجارت بین‌الملل بوده اند؛ اما در طول سال‌های اخیر تقریبا تمامی کشورهای جهان به ناکارآمدی این سازمان اذعان کرده‌اند و امروز ضرورت و جرئیات تغییر ساختار WTO یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های بحث و گفتگو در تمامی نشست‌های جهانی است و کشورهای جهان را به سمت انعقاد توافق تجاری دوجانبه و چندجانبه با شرکای تجاری خود سوق داده است.

سازمان تجارت جهانی بیش از ۱۶۰ عضو دارد و از این رو تلاش برای دستیابی به توافق بین همه اعضاء و همچنین رسیدگی به شکایت‌های آن‌ها در زمان کوتاه و یا الزام همه در پایبندی به قوانین تجاری، امری بسیار دشوار است که WTO در طول سال‌های اخیر در اجرای آن ناکام مانده است. به این ترتیب عملا این سازمان در اجرای ۳ مورد از کلیدی‌ترین وظایف خود شامل «پیشبرد مذاکرات تجاری و تصویب قوانین متناسب با نیاز کشورها»، «نظارت بر اجرای قوانین و الزام کشورها به رعایت آن‌ها» و «رسیدگی به شکایت‌ها و حل و فصل اختلافات تجاری»، ناکارآمد بوده و از این رو آینده سازمان تجارت جهانی با ابهامات اساسی مواجه است.

نا امیدی کشورها از WTO و حرکت به سمت توافقات تجاری دوجانبه

به طور خاص سازمان تجارت جهانی از زمان آغاز فعالیت خود در اوایل دهه ۹۰ میلادی تا به حال، در دستیابی به حتی یک توافق تجاری جامع و مورد اجماع همه اعضاء ناکام بوده است.

این درحالیست که در طول دهه‌های اخیر عرصه تجارت بین‌الملل با تحولات اساسی در حوزه‌هایی همچون تجارت دیجیتال، حقوق مالکیت معنوی و تجارت خدمات مواجه شده که دستیابی به یک توافق جدید در این زمینه‌ها را الزامی نموده است.

انعقاد ۳۰۱ توافق تجاری دوجانبه و چندجانبه نتیجه ناکارآمدی WTO

عدم توان WTO در دستیابی به توافق جدید، کشورهای جهان را به سمت راهکارهای جایگزین از جمله انعقاد توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه سوق داده است.

به این ترتیب بر اساس آخرین گزارش سازمان تجارت جهانی، درحال حاضر بیش از ۳۰۱ توافق تجاری دوجانبه و چندجانبه فعال بین کشورهای جهان برقرار است که در حوزه‌های کالا و خدمات منعقد شده است.

در نمودار زیر روند شکل گیری توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه در طول تاریخ، بر اساس آمار سازمان تجارت جهانی نشان داده شده است.

بر اساس نمودار فوق تا پیش از سال ۱۹۹۵ که سال تأسیس سازمان تجارت جهانی است، تنها نزدیک به ۴۰ توافق تجاری دوجانبه و چندجانبه، عموما در حوزه تجارت کالا و در قالب توافقات منطقه‌ای منعقد شده بود. توافقات متعدد بین کشورهای اروپایی بخش عمده این قراردادها تا پیش از تأسیس سازمان تجارت جهانی را به خود اختصاص داده اند.

اوج گیری حرکت کشورها به سمت توافقات تجاری دوجانبه در دهه ۲۰۰۰ میلادی

اما در ادامه و از اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، عدم توانایی سازمان تجارت جهانی در دستیابی به توافقات جدید، کشورهای جهان را با سرعت بیشتری به سمت توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه سوق داده است.

در این دوره کشورهای جهان برای بهره‌مند شدن از مزیت تقویت تجارت خارجی، به جای صبر برای اقدام در قالب سازمان تجارت جهانی، کشورهای هدف را بر اساس نیازها و توانمندی‌های داخلی برمی‌گزیدند و به سرعت برای انعقاد یک توافق تجاری دوجانبه و یا دربرخی موارد چندجانبه اقدام می‌نمودند.

به طوریکه تنها در سال ۲۰۰۹ میلادی، به عنوان نقطه اوج انعقاد توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه ۱۹ توافق در زمینه کالا و ۱۶ توافق در حوزه خدمات به امضای کشورهای جهان رسید؛ که یک رکورد در عرصه تجارت بین‌الملل محسوب می‌شود.

در دهه ۲۰۱۰ میلادی نیز کشورها به انعقاد توافقات تجاری ادامه دادند، اما در این بازه توجه اصلی کشورها بر تمدید و در صورت امکان توسعه توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه موجود، متمرکز بوده است.

کدام کشورها بهره بیشتری از توافقات تجاری دوجانبه می‌برند؟

در بین کشورهای جهان کشورهای اروپایی بیشترین فعالیت را در زمینه انعقاد توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه داشته‌اند. درحال حاضر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، با بیش از ۴۲ کشور و اتحادیه تجاری دیگر در جهان توافق تجاری منعقد کرده‌اند که با احتساب توافق تجاری داخلی بین کشورهای عضو این اتحادیه، در مجموع هرکدام از این کشورها در ۴۳ توافق تجاری فعال عضویت دارد. دیگر کشورهای اروپایی که عضو اتحادیه نیستند از جمله سوئیس، نروژ و ایسند نیز پس از اتحادیه اروپا در رده‌های بعدی قرار دارند.

در بین کشورهای غیر اروپایی نیز شیلی با ۲۹، سنگاپور با ۲۴، مکزیک با ۲۳ و ترکیه با ۲۲ توافق، بیشترین فعالیت را در عرصه توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه داشته‌اند.

در جدول زیر تعداد توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه فعال برخی کشورهای جهان نشان داده شده است.

منبع نمودار و جدول: پایگاه سازمان تجارت جهانی plink.ir/y0AKV

انتهای پیام/ تجارت و ارز