مسیر اقتصاد/ با اتمام دوره معافیت خریداران نفت ایران و افزایش فشار تحریم ها ازجمله تحریم های فروش نفت، این احتمال وجود دارد که ایران مجدداً با کاهش تولید و صادرات نفت نسبت به حالت فعلی مواجه شود.
صادرات نفت خام که در محموله های بسیار بزرگ (بعضاً تا ۲ میلیون بشكه) صورت میگیرد، به راحتی توسط آمریكا مورد رصد، ردیابی و تحریم واقع میشود. به غیر از بزرگی محموله ها، کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیكی نفت خام ایران نیز در تمام دنیا شناخته شده است و با انجام آزمایش هایی قابل شناسایی است. از طرف دیگر صادرات نفت خامایران به کشورهای محدود و معمولاً با مسافت زیاد انجام میشود.
تبدیل ۴۰ مشتری نفت خام به چند هزار خریدار محصولات شیمیایی
فرآورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده های پالایشی و پتروشیمیایی، موجب میشود که صادرات بخش زیادی از فرآورده ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشورهای همسایه صورت گیرد. این نحوه از صادرات را میتوان «توزیع از طریق شبكه مویرگی» نامید که اعمال تحریم ها بر روی آن به مراتب سخت تر از تحریم نفت خام است. این فراورده ها معمولاً در محموله های کوچک، عمدتاً به کشورهای همسایه و در مسافت های نزدیک تجارت میشوند.
در واقع فرآورش نفت در داخل کشور و تبدیل آن به زنجیره ای از محصولات شیمیایی و سوخت، تک محصول نفت خام را به بالای ۱۰۰ محصول شیمیایی تبدیل میکند و مشتریان ایران را از حدود ۴۰ مشتری به بیش از چند هزار مشتری در قالب شرکت های کوچک و بزرگ و مستقر در تمام کشورهای دنیا میرساند که تحریم پذیری آن ها بسیار سخت تر از نفت خام خواهد بود[۱].
فرآورده های نفتی تحریم پذیر نیست
به گفته مسئولان، تحریم ها، مانعی برای صادرات فرآورده های نفت ایران نیست. در این رابطه، علیرضا صادق آبادی معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فراورده های نفتی در گفتگویی با ذکر این نکته که بازاریابی برخی فرآورده های نفتی به راحتی صورت می گیرد، گفته است فرآورده های نفت در زمره تحریم ها قرار ندارند و تنها مشکل در زمان تحریم شاید نقل و انتقالات پولی باشد، که امکان صادرات فراورده های ایران به دلیل گستردگی مرزهای دریایی و زمینی که کشورمان دارد کاملا مهیا است[۲].
همچنین احسان باقریان، نائب رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفتگویی به افزایش صادرات فراورده‌های نفتی کشور با وجود تحریم ها اشاره کرده است[۳].
در روزهای اخیر نیز بهزاد محمدی معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی و مدیر عامل شرکت ملی پتروشیمی، اظهار کرده است: صنعت پتروشیمی مانند نفت خام تحریم پذیر نیست؛ چرا که در حوزه صادراتی نفت خام مبادی صادراتی قابل شناسایی و تشخیص است اما در پتروشیمی با ۳۵۰ نوع محصول مواجه ایم که صدها خریدار در ده ها نقطه جهان دارد.[۴]
غفلت از توسعه صنعت پالایش
در حال حاضر در صنعت پتروشیمی ۲۵.۳ میلیون تن خوراک از پالایشگاه‌های نفت و گاز و پروژه‌های NGL دریافت میشود که تنها یک سوم آن خوراک مایع است. یکی از دلائل مهم پایین بودن سهم خوراک مایع به عنوان خوراک صنعت پتروشیمی، عدم توسعه صنعت پالایش بوده است.
در ایران پس از اعمال سیاست های خصوصی سازی، سه حلقه تولید نفت (بالادست)، پالایش نفت (حلقه واسط) و پتروشیمی و زنجیره ارزش (پایین دست) هر کدام به عهده شرکت ها و اشخاص حقیقی و حقوقی مختلفی گذاشته شده است. از این رو طبیعی است که شرکت ملی نفت ایران به عنوان متولی اصلی تولید نفت، بیشتر به فكر توسعه ظرفیت تولید باشد.
شرکت های فعال در صنایع پایین دست نفت و گاز نیز به دلیل مزیت بالای پتروشیمی های خوراک گاز و سود چندین برابری آن ها نسبت به صنعت پالایش و پتروشیمی های خوراک مایع، در این حوزه فعال نشده اند. در نتیجه عملاً صنعت پالایش (و به دنباله آن پتروشیمی های خوراک مایع)، در مقایسه با تولید نفت و پتروشیمی های خوراک گازی به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته و به توسعه متناسبی نرسیده اند.
مسیر عبور از خام فروشی و تولید فرآورده‌های تحریم ناپذیر
بررسی ها نشان می دهد توجه به توسعه ظرفیت پتروپالایشی کشور میتواند باعث سودآوری و افزایش توان رقابت در بازار پُرتلاطم و متغیر حال حاضر باشد. در مجتمع های پتروپالایشگاهی هدف تنها تولید سوخت از جمله گاز مایع (LPG)، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت كوره نیست، بلكه در كنار چنین محصولاتی فراورده های ویژه و خوراك های مورد نیاز مجتمع های پلیمری و شیمیایی نیز تولید و عرضه میشود.
در مجتمع های پتروپالایشگاهی، نفت خام به عنوان خوراك، وارد واحدهای فرایندی متعددی میشود تا تركیبی از محصولات سوختی و پایه پتروشیمی تولید شود. تولید همزمان سوخت و محصولات پایه صنعت پتروشیمی موجب مدیریت هرچه بهتر زنجیره های تأمین، تولید و فروش و در نتیجه افزایش بهره وری و سودآوری بنگاه خواهد شد.
پی نوشت:
[۱]: گزارش کارشناسی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به شماره مسلسل ۱۶۱۷۰
[۲]: خبرگزاری بازار سرمایه ایران، کد خبر: ۵۴۲۹۲
[۳]: پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر، کد خبر: ۶۵۱۵۶۷
[۴]: باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۶۹۱۹۷۰۳
انتهای پیام/ نفت و انرژی
