کارنامه موفق ایران در فقرزدایی تا قبل از «لیبرالیزه شدن»

مسیر اقتصاد/ فقرزدایی یکی از ماموریت‌ها و اهداف اصلی حاکمیت در همه کشورهای جهان است. با اینحال، این هدف در ایران از اهمیت ویژه تری برخوردار است.

در دوران انقلاب یکی از مهم ترین شعارهای مردم فقرزدایی و کاهش نابرابری اقتصادی موجود در جامعه بود و بلافاصله پس از پیروزی انقلاب، اقدامات و تلاش‌های بسیاری در این راستا از سوی جوانان و مسئولین انقلابی صورت گرفت.

نتیجه این اقدامات، خود را در سنگین تر شدن کفّه عدالت در تمام مناطق کشور نشان داد؛ به گونه ای که حتی روستاهای کشور که تا پیش از این از سطحی ترین امکانات نیز برخوردار نبودند، مورد توجه قرار گرفتند.

جهاد سازندگی نماد فقرزدایی در سال های آغازین انقلاب

راه اندازی نهادی با عنوان «جهاد سازندگی» در خرداد ماه سال ۱۳۵۸، با دستور مستقیم امام خمینی (ره)، مهم ترین اقدامی بود که در آن زمان با هدف فقرزدایی از کشور صورت گرفت.

با گذشت مدت زمانی کوتاه و در آذر ۶۲ این سازمان به یک وزارتخانه تبدیل شد و از آن زمان، به مرور زمان از کارکرد اصلی خود که ایجاد عمران و آبادانی در مناطق کم برخوردار کشور بود؛ فاصله گفت و در نهایت در سال ۱۳۷۹ در وزارتخانه کشاورزی ادغام شد.

انحراف ایران به سمت سیاست های لیبرالی از اواخر دهه ۶۰

بسیاری دلیل اصلی به حاشیه رفتن مدل جهاد سازندگی و بعدتر ادغام آن در وزارت کشاورزی را روی کار آمدن نگاه های جدید به مسئله فقرزدایی در کشور، از اواخر دهه ۶۰ می دانند.

در واقع در آن زمان به دلیل تمایل بیشتر سیاستمداران ایرانی به رویکردهای اقتصاد لیبرال، کم کم مسئله کاهش نابرابری و توزیع مناسب ثروت در جامعه کم رنگ شد و در مقابل رویکرد «تولید ثروت بیشتر» جای آن را گرفت.

اقتصاددانان لیبرال معتقدند تنها مسئله ای که در اقتصاد باید در دستور کار قرار بگیرد، تولید ثروت بیشتر با پیروی از قاعده بازار آزاد است؛ چراکه در این صورت بدون نیاز به دخالت دولت و به صورت خودکار، بیشترین خلق ثروت صورت می گیرد و به بهترین نحو در بین اقشار مختلف جامعه توزیع می شود.

تولید ثروت بیشتر به ریشه کن شدن فقر منجر نمی شود

در واقع چنانچه از یک اقتصاددان معتقد به اصول لیبرالیسم اقتصادی سوال شود که چه راهکاری برای رفع فقر در جامعه دارد، اینطور پاسخ می دهد که «اگر تولید ثروت در جامعه بیشتر شود، خود به خود فقر نیز ریشه کن خواهد شد».

علاوه بر این، این قشر معتقدند خلق ثروت «تنها» راه فقرزدایی است و به همین دلیل راهکارهایی همچون پرداخت یارانه به اقشار کم درآمد و کمک های دولتی برای کاهش فقر را به کلی رد می کنند.

آن ها به دولت توصیه می کنند به طور کامل از مشارکت در امور اقتصاد کشور کنار بکشد و شرایط را برای سازوکارهای بازار آزاد و دست نامرئی آن باز بگذارد؛ تا در نهایت همه چیز در بهترین حالت خود قرار بگیرد و فقر نیز به این شیوه ریشه کن شود.

در حالیکه این روند در طول تاریخ در هیچ کشوری محقق نشده است؛ چراکه تنها راه فقرزدایی از جامعه، تلاش برای توزیع عادلانه ثروت و قاعده گذاری مطلوب برای بازارها از سوی حاکمیت است.

کارنامه موفق ایران در فقر زدایی تا قبل از لیبرالیزه شدن

به اذعان نهادهای بین المللی همچون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، کارنامه ۴۰ ساله ایران در زمینه فقرزدایی یک کارنامه موفق است؛ و این موفقیت به طور قطع مرهون تلاش های صورت گرفته در ابتدای انقلاب از سوی جهاد سازندگی و دیگر اقداماتی است که از سوی دولت با هدف فقرزدایی و توزیع عادلانه ثروت صورت گرفته است.

اقداماتی همچون هدفمندی یارانه ها، پرداخت یارانه نقدی به مردم، مشارکت دولت در ساخت گسترده مسکن روستایی و مسکن متناسب با نیاز مردم، رساندن امکانات به همه شهرها و روستاها و …، مهم ترین برنامه هایی است که در طول سال های اخیر در دستور کار قرار گرفته و به وضوح به فقرزدایی و کاهش نابرابری اقتصادی در جامعه منجر شده است.

در مقابل هرگاه دولت بازار را بدون قاعده گذاری مناسب رها کرده است، شرایط برای سودجویی سوداگران که صاحب سرمایه های کلان هستند، فراهم شده است تا با تعیین قاعده ها به سود خود، بدون خلق ثروت برای کل جامعه و صرفا از طریق بهره کشی از اقشار دیگر، به ثروت خود بیفزایند.

لیبرالیسم به تولید ثروت بیشتر هم منجر نمی شود

بنابراین باید توجه داشت که نسخه لیبرال ها نه تنها به فقرزدایی منجر نمی شود، بلکه حتی افزایش تولید ثروت را نیز در پی ندارد.

اجرای کوکورانه سیاست های لیبرالی به آزادی عمل سرمایه داران سوداگر منجر می شود؛ تا صرفا با بهره کشی از دیگر اقشار جامعه و نه افزایش تولید ثروت برای کل جامعه، به اندوخته های خود بیفزایند.

نظام توزیع محصولات کشاورزی نمونه ای بارز از نتایج نامطلوب بازار آزاد

به عنوان نمونه می توان به شرایط نامطلوب نظام توزیع محصولات کشاورزی اشاره کرد. در شرایط فعلی کشاورزان، که عمدتا از اقشار کم برخوردار جامعه هستند، بهره ای بسیار ناچیز از قیمت تمام شده محصولاتشان در بازارهای مصرف می برند. در مقابل عده ای سودجو با سوءاستفاده از خلأ قاعده گذاری دولت، محصولات را با چندین برابر قیمتی که از کشاورزان خریداری می کنند، در بازارهای مصرف به فروش می رسانند. اسف بار تر اینکه این عده در پرداخت مالیات به دولت نیز هیچ سهمی ندارند.

درحالیکه اگر قاعده گذاری مناسب توسط دولت محقق شود، نه تنها بهره اصلی از این چرخه به کشاورزان می رسد و بخشی از هدف فقرزدایی بدین وسیله محقق می شود، بلکه شرایط برای افزایش تولید محصولات و در نتیجه خلق ثروت بیشتر در جامعه نیز فراهم می گردد.

انتهای پیام/ فرهنگ و گفتمان