به گزارش مسیر اقتصاد صنعت برق، یکی از زیرساخت‌های کلیدی توسعه اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌رود و نقشی اساسی در پاسخ‌گویی به نیازهای بنیادین جوامع ایفا می‌کند. در ایران، با برخورداری از منابع گسترده انرژی از جمله سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ و همچنین ظرفیت‌های تجدیدپذیر، این صنعت از توان قابل‌توجهی برای تأمین برق مورد نیاز داخل و حتی صادرات به کشورهای همجوار برخوردار است. با این حال، در ایران تولید برق به‌شدت وابسته به گاز طبیعی است؛ وابستگی که می‌تواند در بلندمدت پایداری عرضه و امنیت انرژی برق کشور را با چالش مواجه سازد. از این‌رو، بازنگری در ترکیب سبد انرژی، با هدف تنوع‌بخشی به منابع تولید و کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی، ضرورتی راهبردی برای آینده صنعت برق کشور محسوب می‌شود.
سهم منابع مختلف از تولید برق در کشور
در سال‌های اخیر، ترکیب ظرفیت تولید برق ایران دچار تغییراتی شده که نشان‌دهنده تلاش‌هایی برای افزایش بازده و تنوع‌بخشی به منابع انرژی است. مقایسه سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که این تحول ساختاری، هرچند تدریجی، اما قابل‌توجه بوده و در کنار فرصت‌ها، چالش‌هایی نیز در پی داشته است.
در سال ۱۳۹۵، وابستگی به نیروگاه‌های حرارتی بالا بود؛ نیروگاه‌های گازی، بخاری و سیکل ترکیبی در مجموع ۸۳ درصد ظرفیت برق کشور را تشکیل می‌دادند، در حالی‌که سهم نیروگاه‌های آبی و اتمی در مجموع تنها ۱۷ درصد بود.
در سال ۱۴۰۲، سهم نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از ۲۵ به ۳۹ درصد افزایش یافته که نشان‌دهنده حرکت به سمت بازده بالاتر است. در مقابل، سهم نیروگاه‌های گازی از ۳۷ به ۲۶ درصد و بخاری از ۲۱ به ۱۸ درصد کاهش یافته که می‌تواند ناشی از ارتقای نیروگاه‌های قدیمی یا خروج آن‌ها از مدار باشد.
در حوزه منابع پاک، سهم نیروگاه‌های آبی با کاهشی جزئی از ۱۵ به ۱۳ درصد رسیده که تحت تأثیر خشکسالی و کاهش منابع آبی است. سهم انرژی اتمی بدون تغییر، همچنان ۱ درصد باقی مانده است.
نکته قابل توجه، ورود تولید پراکنده[۱] با سهم معادل ۳ درصد در ترکیب ظرفیت تولید برق کشور است. این مدل شامل نیروگاه‌های مقیاس کوچک، سامانه‌های تولید هم‌زمان برق و حرارت[۲] و منابع تجدیدپذیرهای محلی است و می‌تواند با ایفای نقشی مؤثر در افزایش تاب‌آوری شبکه و کاهش تلفات انرژی، به بهره‌وری و پایداری بیش‌تر سیستم قدرت کمک نماید.
با وجود این تغییرات، همچنان بیش از ۸۰ درصد ظرفیت تولید برق ایران به سوخت‌های فسیلی متکی است. این وابستگی، به‌ویژه به گاز طبیعی، در فصول سرد می‌تواند امنیت عرضه را تهدید کند. بنابراین، حرکت به سمت توسعه انرژی‌های جایگزین مانند تجدیدپذیرها، ضرورتی حیاتی برای آینده صنعت برق کشور به‌شمار می‌رود.
سهم اندک منابع تجدیدپذیر در سبد تولید برق کشور
در امتداد روندهای مشاهده‌شده در ترکیب ظرفیت تولید برق کشور، بررسی منابع تجدیدپذیر نشان می‌دهد که با وجود ضرورت تنوع‌بخشی به سبد انرژی، این منابع همچنان سهم ناچیزی دارند. مجموع ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر شامل خورشیدی (۵۱۳ مگاوات تا پایان سال ۱۴۰۲ و بیش از ۱۰۰۰ مگاوات تا پایان سال ۱۴۰۳)، بادی (۳۶۶ مگاوات)، برق‌آبی کوچک (۱۰۴ مگاوات) و بیوگاز (۲۳ مگاوات) تنها به ۱۰۰۶ مگاوات می‌رسد، که کمتر از ۱ درصد ظرفیت کل تولید برق کشور را تشکیل می‌دهد.
بیش‌ترین سهم متعلق به انرژی خورشیدی است، در حالی که ایران از پتانسیل بالایی در این حوزه برخوردار است، اما توسعه آن بسیار کند بوده است. با وجود پتانسیل قابل توجه باد در نواحی مختلف کشور، توسعه ظرفیت نیروگاه‌های بادی با محدودیت مواجه بوده و سهم آن در سبد تولید برق همچنان ناچیز است.
این ارقام نشان می‌دهد که ایران در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر عقب مانده و برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، افزایش امنیت انرژی و مقابله با چالش‌های محیط زیستی، نیازمند سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری جدی در این بخش است. توسعه تجدیدپذیرها، به‌ویژه خورشیدی و بادی، همراه با تولید پراکنده می‌تواند نقش مهمی در پایداری آینده صنعت برق کشور داشته باشد.
پیشنهادهای راهبردی جهت توسعه صنعت برق کشور
در چنین شرایطی، تداوم این وضعیت می‌تواند در بلندمدت امنیت انرژی کشور را تضعیف کرده و بر عمق ناترازی فعلی بیافزاید و فرصت‌های اقتصادی ناشی از توسعه بازار برق پاک و صادرات آن را از بین ببرد. بنابراین، ضروری است بازنگری جدی در مسیر توسعه صنعت برق کشور صورت گیرد. از این رو پیشنهادهای زیر ارائه می‌گردد:
- تدوین نقشه راه بلندمدت توسعه تجدیدپذیرها با هدف تحقق ظرفیت ۱۲ هزار مگاوات تا پایان برنامه هفتم توسعه (۱۴۰۶)، همراه با مشوق‌های مالی، تعرفه تضمینی خرید برق و تسهیل دسترسی به منابع بانکی..
- توسعه تولید پراکنده از طریق حمایت از نیروگاه‌های خورشیدی خانگی، صنعتی و روستایی با تأکید بر مناطق محروم و کم‌برخوردار.
- افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) برای بومی‌سازی فناوری‌های مرتبط با انرژی‌های پاک و کاهش وابستگی به واردات.
- بازنگری در یارانه‌های انرژی به‌منظور ایجاد انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف برق و حمایت از توسعه منابع کم‌کربن.
در نهایت، گذار به سمت سبد انرژی متنوع، پایدار و با آلایندگی کم نه‌تنها یک انتخاب فنی، بلکه ضرورتی اقتصادی و راهبردی برای آینده صنعت برق کشور و تقویت تاب‌آوری آن در برابر تحولات داخلی و بین‌المللی است.
پی‌نوشت:
[۱] Distributed Generation (DG)
[۲] Combined Heat and Power systems (CHP Systems)
انتهای پیام/ انرژی
