مسیر اقتصاد/ شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، در مصاحبه‌ای با یورونیوز در اول آوریل ۲۰۲۵، بر نقش نوظهور آسیای مرکزی به عنوان «حلقه کلیدی در زنجیره‌های حمل و نقل جهانی» تأکید کرد. او همچنین بر تمرکز منطقه به گسترش کریدورهای حمل و نقل ترانس خزر و ترانس افغان اشاره کرد که کشورهای آسیای مرکزی را قادر می‌سازد تا دسترسی خود را به بازارهای بزرگ جهانی به طور قابل توجهی افزایش دهند. پس از این اظهارات، ناظران بین‌المللی توجه خود را به چالش‌های امنیتی پیش روی پروژه راه‌آهن ترانس افغانستان، به ویژه با توجه به حادثه خشونت‌آمیز مارس ۲۰۲۵ در پاکستان، معطوف کرده‌اند. در این حادثه، ارتش موسوم به آزادی‌بخش بلوچستان به قطار مسافربری جعفر اکسپرس حمله و چندین مسافر و نگهبان را کشت و گروگان گرفت.
بختیار ارگاشف، تحلیلگر سیاسی ازبک، اظهار داشت که این فاجعه، نیاز فوری به اقدامات قاطع برای تأمین امنیت مسافران و محموله‌های مسیر ترانزیتی از پاکستان و افغانستان را آشکار می‌کند. او همچنین اظهار داشت که برخی از کشورهای غربی – از جمله اتحادیه اروپا و ایالات متحده – احتمالا در طولانی کردن بی‌ثباتی در منطقه برای جلوگیری از گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین آسیای مرکزی، روسیه، بلاروس و کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا منافعی داشته باشند.
مزایای مسکو از پیوستن به کریدور ترانس افغان
راه اندازی راه‌آهن سراسری افغانستان به سال ۲۰۲۱ برمی‌گردد که ازبکستان، افغانستان و پاکستان نقشه راهی را برای ساخت راه‌آهن از ترمز به مزار شریف، کابل و پیشاور امضا کردند. ازبکستان در آن زمان تأکید کرد که چون کشورهای آسیای مرکزی دسترسی مستقیم به بنادر دریایی ندارند، هزینه‌های حمل و نقل و ترانزیت آن‌ها دو تا سه برابر بیشتر از کشورهای دریایی است. به همین دلیل، این راه‌آهن به عنوان یک پروژه مهم و راهبردی است که می‌تواند دوران جدیدی از تجارت منطقهای و بین‌المللی را آغاز کند و پتانسیل ترانزیت منطقه را به طرز چشمگیری افزایش دهد. کارشناسان تأکید کرده‌اند که تکمیل موفقیت‌آمیز این راه‌آهن، ازبکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی را به اقیانوس هند نزدیک‌تر می‌کند و زمان ترانزیت بار به بنادر پاکستان را دو و نیم تا سه برابر کاهش می‌دهد.
در سال ۲۰۲۳، افغانستان از روسیه و قزاقستان خواست تا به این پروژه بپیوندند. این پیشنهاد، چشم‌انداز متصل‌کننده کریدور را به روسیه، ازبکستان، افغانستان، پاکستان، هند و آسیای جنوب شرقی تقویت کرد. این ابتکار ابتدا در سال ۲۰۲۲ در سومین نشست گروه کاری مشترک بین دولت ازبکستان و کمیسیون اقتصادی اوراسیا مورد بحث قرار گرفت و روسیه و بلاروس از توسعه آن حمایت کردند. همچنین در سال ۲۰۲۳، روسیه، قزاقستان و ازبکستان یادداشت تفاهمی در این راستا امضا کردند. در همان سال، برنامه‌ریزان پروژه از یک مسیر راه‌آهن کوتاه‌تر برای اتصال کابل به لوگر، پکتیا و شهر پاراچنار پاکستان خبر دادند.
در بهار ۲۰۲۴، قزاقستان علاقه خود را برای پیوستن به طرح‌های راه‌آهن در افغانستان ابراز کرد. جلسه گروه کاری در «ترمز» منجر به امضای نقشه راهی برای توسعه یک کریدور حمل و نقل چندوجهی شد که از بلاروس، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، افغانستان به پاکستان امتداد دارد. در پاییز ۲۰۲۴، پاکستان رسماً به این تفاهم‌نامه پیوست و خود را با چشم‌انداز یک کریدور بین‌المللی تا بنادر اقیانوس هند، همسو کرد. مسکو متعاقباً راه‌آهن سراسری افغانستان را به عنوان یک خط کلیدی برای افزایش اتصال منطقهای و یک عنصر حیاتی از کریدور شمال-جنوب توصیف کرد که آن را پلی بین اوراسیای شمالی و جنوب جهان می‌داند.
احتمال پیوستن ایران به کریدور ترانس افغان
در فوریه ۲۰۲۵، وزارت حمل و نقل ازبکستان تأیید کرد که ساخت راه‌آهن سراسری افغانستان می‌تواند امسال آغاز شود. مقامات از برنامه‌هایی برای گسترش ۸۰ کیلومتری این مسیر برای رسیدن به بنادر پاکستان و ایران خبر دادند که این کریدور را نه تنها به یک شریان تجاری حیاتی در آسیا تبدیل می‌کند، بلکه دروازه دیگری برای روسیه برا اتصال به اقیانوس نیز فراهم می‌کند. با آغاز ساخت راه‌آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان در اواخر سال ۲۰۲۴، انتظار می‌رود راه‌آهن سراسری افغانستان نیز در سال ۲۰۲۵ راه‌اندازی شود. در همین حال، یک قطار باری از چونگ‌کینگ چین به حیرتان در افغانستان حرکت کرد و اولین اتصال ریلی مستقیم بین دو کشور از طریق قزاقستان و ازبکستان را افتتاح کرد.
این پروژه مشارکت بازیگران اصلی ژئوپلیتیک از منطقه و فراتر از آن را به خود جلب کرده است و به عنوان بخشی از یک کریدور بین‌المللی از بلاروس تا اقیانوس هند محسوب می‌شود. تحلیلگران آن را شاخه شرقی کریدور حمل و نقل شمال-جنوب توصیف می‌کنند که در صورت اجرای کامل، به مسکو دسترسی مستقیم به بازارهای سراسر حوزه اقیانوس هند را می‌دهد. برخی از کارشناسان در حال بررسی گسترش احتمالی این پروژه به ایران هستند، از جمله یک راه‌آهن پیشنهادی از هرات از طریق استان‌های غور و دایکندی افغانستان که با خط سراسری افغانستان متصل خواهد شد.
چالش‌ها و موانع در مقابل کریدور ریلی
تحولات اخیر نگرانی‌هایی را در میان برخی از قدرت‌های غربی برانگیخته است. کارشناسان اغلب به نظرات جیمز دورسو، افسر سابق نیروی دریایی ایالات متحده، استناد می‌کنند که بر علاقه روزافزون واشنگتن به آسیای مرکزی تأکید کرده است. دورسو استدلال می‌کند که ایالات متحده باید در راه‌آهن سراسری افغانستان به عنوان جایگزینی برای طرح کمربند و جاده چین سرمایه‌گذاری کند. او معتقد است که چنین حمایتی به تنوع بخشیدن به شرکای تجاری آسیای مرکزی و کاهش وابستگی آن به پکن کمک خواهد کرد که با منافع راهبردی بلندمدت آمریکا همسو است.
با توجه به این پویایی‌های پیچیده، ناظران انتظار دارند که این پروژه همچنان با موانعی هرچند نه لزوماً به شکل بحران‌های گروگان‌گیری یا حملات مسلحانه روبرو شود. در همین زمینه، الکسی اوورچوک، معاون نخست وزیر روسیه، در مجمع «بوآئو برای آسیا» اعلام کرد که روسیه قصد دارد اولین قطار باری خود را به پاکستان تا اوایل آوریل ۲۰۲۵ راه اندازی کند. اکنون بسیاری از مسائل به چگونگی مدیریت چالش‌های امنیتی، مالی و سیاسی پیش رو توسط ذینفعان منطقهای و جهانی بستگی دارد. آینده راه‌آهن سراسری افغانستان می‌تواند چشم‌انداز اقتصادی آسیای مرکزی را شکل داده و اتصال بین اوراسیا و منطقه اقیانوس هند را بازتعریف کند.
منبع: کاسپین پست
انتهای پیام/ حمل و نقل
