مسیر اقتصاد/ صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از صنایع مهم و راهبردی، نقش بسزایی در توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها ایفا می‌کند. در واقع این صنعت به سبب تولید محصولات مختلف پلیمری و شیمیایی که مورد نیاز صنایع پایین‌دستی همچون ساختمان‌سازی، خودروسازی، داروسازی و کشاورزی بوده، حائز اهمیت است.
سهم ۵۰ درصدی پتروشیمی‌ها از رشد تقاضای نفت تا سال ۲۰۵۰
بر اساس پیش‌بینی‌ها، رشد تقاضا برای نهاده‌های پتروشیمیایی تا سال ۲۰۳۰ حدود یک‌سوم از افزایش تقاضای جهانی نفت را شامل می‌شود و این سهم تا سال ۲۰۵۰ نزدیک به نیمی از رشد تقاضا خواهد رسید. همچنین انتظار می‌رود که پتروشیمی‌ها تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۶ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف کنند. نمودار زیر سهم ۳۳ درصدی محصولات پتروشیمیایی در رشد تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۳۰ را نشان می‌دهد:
نمودار فوق، حاکی از رشد مداوم بازار نهاده‌های پتروشیمیایی است. بررسی ارزش بازار این نهاده‌ها در سال ۲۰۲۳ و پیش‌بینی آن تا سال ۲۰۳۳ که در نمودار زیر ارائه شده، تأییدکننده بر این روند صعودی است.
بر اساس نمودار فوق، ارزش بازار نهاده‌های پتروشیمیایی حداقل تا سال ۲۰۳۳ به روند صعودی خود ادامه خواهد داد. یکی از عوامل اصلی این رشد، افزایش تقاضا در صنایع پایین‌دستی است. این موضوع ضرورت وجود سازِکار تأمین مناسب را به عنوان حلقه‌ی اتصال میان صنایع پتروشیمیایی و پایین‌دستی، بیش از پیش برجسته می‌کند.
نبود سازِکارهای تأمین مطلوب؛ تهدیدی برای توسعه صنایع پایین‌دستی
در حال حاضر با وجود ظرفیت تولید سالانه حدود ۹۲ میلیون تنی در صنعت پتروشیمی ایران، چالش‌هایی همچون عدم توازن در زنجیره تأمین، نوسانات قیمت مواد اولیه و عدم تطابق با استانداردهای بین‌المللی، به کارامدی صنایع پایین‌دستی پتروشیمی آسیب می‌رساند.
رقابت‌های بعضاً سنگین و عرضه نهاده‌های پتروشیمی با قیمتی بیش‌تر از بازارهای جهانی، عدم تشخیص تولیدکنندگان واقعی از سودجویان، سوءاستفاده سوداگران و دلالان و فروش مواد اولیه‌ی خریداری شده از بسترهای رسمی در بازارهای غیرشفاف و غیررسمی، منجر به پرداخت هزینه اضافی توسط صنایع پایین‌دستی بابت سودهای بالای فروشندگان مواد اولیه، افزایش غیرمعقول هزینه تولید و در نتیجه افزایش قیمت محصولات نهایی و مصرفی در بازار شده است. این مسائل در کنار موارد دیگری مانند چالش‌های واردات و فقدان تنظیم‌گری مناسب توسط دستگاه‌های مربوطه سبب شده است تأمین نهاده به صورت آسان و پایدار، به یکی از مسائل اصلی صنایع پایین‌دستی پتروشیمی کشور بدل شود.
شیوه تأمین نهاده به راهبرد صنعت پتروشیمی وابسته است
رشد و توسعه مستمر صنایع پتروشیمیایی در جهان، کشورها را به سمت سرمایه‌گذاری بیش‌تر برای افزایش سهم از بازارهای جهانی سوق داده است. همچنین این رشد، کشورها را ملزم به طراحی سازِکارهایی مطلوب برای پاسخگویی به نیاز صنایع پایین‌دستی کرده است. از این رو، بررسی و مقایسه سازِکارهای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی، به‌ویژه در صنایع پایین‌دستی، اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
سازِکارهای موجود برای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی، بسته به سیاست‌ها و شرایط خاص هر کشور، تنوع زیادی دارند. برخی از سازِکارها کاربرد گسترده‌تری در سطح جهانی دارند، در حالی‌که برخی دیگر به‌دلیل تفاوت در ساختارهای اقتصادی و صنعتی تنها در کشورهایی خاص مشاهده می‌شوند. این موضوع تأکید می‌کند که طراحی و به‌کارگیری سازِکارهای مناسب برای تأمین نهاده‌ها در کشور، مستلزم شناخت دقیق این مدل‌ها و تطبیق آن‌ها با شرایط داخلی است.
در این میان، سیاست‌های جاری در سازِکارهای تأمین هر کشور نیز نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند و تفاوت در راهبردهای صنایع پتروشیمیایی، کارکرد بسترهای عرضه را از کشوری به کشور دیگر متفاوت می‌کند. به عبارتی، ترکیب سیاست‌های تأمین و بسترهای عرضه است که مدل کلی تأمین محصولات پتروشیمیایی در هر کشور را شکل می‌دهد. این امر اهمیت طراحی سیاست‌های هماهنگ و متناسب با اهداف توسعه‌ای صنایع پتروشیمی کشور را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
بسترهای عرضه و ابزارهای تنظیمی؛ دو رکن اصلی سازِکار تأمین نهاده
سازِکارهای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی در صنایع مختلف را می‌توان در قالب دو دسته‌ی اصلی بسترهای عرضه نهاده‌ها و ابزارهای تنظیمی تقسیم‌بندی کرد. بسترهای عرضه در واقع چارچوبی هستند که عرضه محصولات از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد و ابزارهای تنظیمی، بازویی برای کمک به بسترهای عرضه و در راستای پویایی‌بخشی به مدل تأمین به‌شمار می‌روند.
این سازِکارها شامل قراردادهای مستقیم با پتروشیمی‌ها، استفاده از بورس برای شفافیت و رقابت‌پذیری، بهره‌گیری از پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، واسطه‌ها و شرکت‌های موزع برای تسهیل توزیع و بازارهای فیزیکی جهت پاسخ به تقاضاهای محلی به‌عنوان بسترهای عرضه است. همچنین استفاده از ذخایر استراتژیک برای مدیریت ریسک‌های تأمین، پایانه‌های ذخیره‌سازی به‌منظور نگهداری اصولی کالاها، مشارکت و سرمایه‌گذاری مشترک برای بهره‌مندی از مزیت‌های رقابتی، واردات نظام‌مند و قرارداد با شرکت‌های خارجی به‌منظور تأمین کمبودهای داخلی و در نهایت، شیوه‌های پایدار و اقتصاد چرخشی برای کاهش اثرات محیط زیستی به سبب تمرکز بر کاهش مصرف منابع طبیعی، به حداقل رساندن ضایعات و بازگردانی مواد به چرخه تولید در قالب ابزارهای تنظیمی مورد توجه قرار گرفته است. این سازِکارها به‌طور هم‌افزا به تحقق تأمین پایدار، بهینه و کارآمد کمک می‌کنند.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «سازِکارهای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی در صنایع پایین‌دستی»
انتهای پیام/ انرژی
