مسیر اقتصاد/ مسکن تنها یک محل مسقف و پناهگاه پوشیده برای سکونت نیست بلکه باید خانوار در آن رفاه داشته باشد. مثال‌های زیادی از مسکن محلات فقیرنشین در سراسر جهان وجود دارد تا حدی که پنج نفر در یک اتاق زندگی می‌کنند و این اتاق به عنوان محل پخت‌و‌پز، خواب و دیگر فعالیت‌های خانوار نیز به حساب می‌آید. بخشی از ابعاد رفاهی مسکن به معنای عام‌تری هم به کار می‌رود و شامل در دسترس بودن و مقرون‌به‌صرفه بودن مسکن نیز می‌شود؛ اما در این بخش فقط به رفاه ناشی از خود مسکن پرداخته می‌شود.
شرایط کالبدی مسکن باید متناسب با نیازهای خانوار باشد تا بتواند رفاه مسکونی خانوار را فراهم کند؛ مثلاً بخشی از شاخص‌های رفاهی بر میزان ازدحام جمعیت و فضا به ازای هر نفر تکیه دارند. در ادامه به برخی شاخص‌های رفاهی مسکن اشاره می‌شود.
«اتاق» در واحدهای مسکونی از ابعاد رفاهی مسکن
اتاق در واحد مسکونی از شاخص‌های تاثیرگذاری در رفاهی بودن مسکن است و می‌تواند آن را از یک سرپناه حداقلی متمایز کند که به سه شکل زیر قابل سنجش است:
تعداد اتاق در مسکن: تعداد بیشتر اتاق نشانه استقلال بیشتر افراد خانوار در داخل واحد مسکونی است و موجب رفاه بیشتر آنها می‌شود. اتاقی که برای محاسبه تراکم به کار می رود، می‌تواند اتاق خواب یا هر اتاقی باشد.
تعداد نفر در اتاق: این شاخص تراکم نفر در اتاق یا تعداد متوسط اتاقی را که در اختیار هر نفر قرار دارد محاسبه می‌کند. این شاخص به صورت تقسیم تعداد جمعیت بر تعداد اتاق محاسبه می‌شود. در مطالعات جهانی، به طور معمول تراكم مطلوب نفر در اتاق را برابر یک می‌دانند؛ ولی در واقعیت این نسبت غالبا بزرگ تر از یک است. هر چه اندازه این شاخص کوچک‌تر شود، بیانگر استقلال بیشتر افراد خانوارها در واحد مسکونی است.
اتاق برای هر خانوار: این شاخص تعداد خانوار در اتاق یا تراکم خانوار در اتاق را اندازه گیری می‌کند. این شاخص به صورت تعداد خانوار تقسیم بر اتاق محاسبه می‌شود و میزان آن هرچقدر به صفر نزدیک تر باشد نشان دهنده وضعیت بهتر خانوارها در تصاحب تعداد اتاق است. طبیعتاً هر چقدر تعداد اتاق موجود در واحد مسکونی بیشتر باشد رفاه افراد بالاتر خواهد بود.
تراکم؛ از معیارهای مهم رفاهی مسکن
این معیار به دو صورت تراكم نفر یا خانوار در مسکن و متوسط سرانه زیربنا قابل اندازه‌گیری است:
تراكم نفر یا خانوار در مسکن: نسبت تعداد جمعیت یا تعداد خانوار به تعداد واحد مسکونی اشغال شده نشان می‌دهد به‌طور متوسط در هر خانه چند نفر یا چند خانواده ساکن هستند. تغییرات این شاخص می‌تواند ناشی از عوامل فرهنگی یا اقتصادی باشد. افزایش قیمت مسکن، کمبود مسکن مناسب، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش فرزندآوری می‌تواند از مهمترین علل افزایش این شاخص باشد.
متوسط سرانه زیربنا: متوسط سرانه زیربنای واحدهای مسکونی برای سنجش میزان ازدحام و تراکم در مسکن به کار می‌رود. برای محاسبه این شاخص کل زیربنای واحدهای مسکونی موجود به جمعیت ساکن در آن تقسیم می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد در کشورهایی که قیمت زمین و ساختمان در آنها بالاست، متوسط زیربنای کمتری در اختیار هر فرد قرار دارد. زیربنای واحدهای مسکونی را می‌توان به ازای خانوار نیز محاسبه کرد. این دو شاخص می‌تواند در مقایسه با میزان استاندارد ارزیابی شود. این شاخص نیز در پی اندازه‌گیری متراژی از مسکن است که در اختیار هر فرد قرار دارد. هر چقدر فضای بیشتری به صورت سرانه وجود داشته باشد رفاه مسکونی افراد نیز بالاتر می‌رود.
نکته مهم در مورد این شاخص استفاده از میانگین برای محاسبه سرانه زیربنا است. معمولاً خانوارهای دهک‌های بالاتر به رغم اینکه تعداد اعضای خانوار (بعد خانوار) کمتری دارند، مساحت زیربنای بیشتری در اختیار آنهاست؛ بنابراین سرانه زیربنای خانوارهای دهک‌های بالای درآمدی بیشتر از خانوارهای دهک‌های پایین است. این شاخص بین دهک‌های درآمدی و بین استان‌ها می‌تواند محاسبه و مقایسه شود. تنوع سرانه زیربنای در اختیار دهک‌های درآمدی مختلف در بین استان‌ها می‌تواند نشان دهنده اختلاف قیمت زمین و مسکن در بین استان‌های کشور باشد.
ضرورت توجه به ابعاد رفاهی مسکن در برنامه‌ریزی
در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای مسکن باید همه جانبه عمل نمود و تاثیر و تاثر مسکن را به‌عنوان مهمترین بستر اتفاقات انسان درنظر گرفت. این موضوع در هر کشور بسته به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سبک زندگی حاکم در جامعه از الزامات و درجات متفاوتی برخوردار است. در کشور ایران با توجه به پیشینه فرهنگی و تاریخی و سبک زندگی ویژه ساکنان آن، برنامه‌ریزی همه‌جانبه مسکن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
همانطور که بیان شد از موضوعات مهم و اثرگذار در برنامه‌ریزی مسکن، توجه به رفاه خانوار است که دو عامل تعداد کاربران در واحد مسکونی به مساحت (تراکم واحد مسکونی) و تعداد اتاق در واحد مسکونی تاثیر قابل توجهی در تامین این مهم دارد. بنابراین در نظر گرفتن معیارهای تامین رفاه خانوار در برنامه‌ریزی مسکن ایران امری مهم تلقی می‌شود که توجه به این دو معیار اصلی می‌تواند تا حدود زیادی در تامین آن اثرگذار باشد و باید سیاستگذاران این موضوع را مورد توجه قرار دهند.
منبع:
برداشتی از کتاب شاخص‌های سیاست‌گذاری مسکن، ایمان عابدی و محمد سلیمانی (۱۴۰۳)
انتهای پیام/ مسکن
