مسیر اقتصاد/ پالایشگاه مقیاس کوچک در جهان دارای تعاریف و دسته‌بندی‌های مختلفی است. در بیش‌تر کشورهای جهان پالایشگاه‌های با ظرفیت کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه در روز به همراه واحدهای تبدیلی، تقطیری و اختلاط به‌عنوان پالایشگاه مقیاس کوچک شناخته می‌شود. اما این تعریف بسیار کلی است و هر کشوری با توجه به شرایط و سطح دانش خود، می‌تواند واحدهای پالایشی با ظرفیت پایین‌تر از ۱۰۰ هزار بشکه در روز احداث کند که از استاندارد فرآیندی و محصولاتی خاصی هم پیروی نکند و آن را پالایشگاه مقیاس کوچک بنامد. بنابراین یک راهکار استفاده از شاخص ضریب پیچیدگی به منظور نیل به تعریف دقیق‌تر پالایشگاه‌های مقیاس کوچک است.
توان فنی پالایشگاهها در جهان با معیار شاخص پیچیدگی نلسون[۱] اندازه‌گیری و مقایسه می‌شود. در واقع شاخص پیچیدگی نلسون، شاخصی بدون واحد است که میزان پیچیدگی یک پالایشگاه و گستره فرآورده‌های تولیدی نیازمند به فناوری‌های پیشرفته را مشخص می‌کند. نمودار زیر تقسیم‌بندی پالایشگاهها را براساس ضریب پیچیدگی نلسون نشان می‌دهد.
انواع دسته‌بندی پالایشگاه‌های مقیاس کوچک در جهان
پالایشگاه‌های مقیاس کوچک مطابق نمودار فوق، زیرمجموعه پالایشگاه‌های ساده[۲] با ضریب پیچیدگی کمتر از ۵ قرار می‌گیرند. بیش‌تر این پالایشگاهها دارای واحد تبدیلی نبوده و تنها عمل تقطیر، جداسازی و اختلاط (بلندینگ) را انجام می‌دهند. علاوه بر تقسیم‌بندی فوق، پالایشگاه‌های مقیاس کوچک براساس مدل‌های ذیل نیز قابل دسته‌بندی هستند.
- پالایشگاه‌های دارای واحد تقطیری
- پالایشگاه‌های بدون واحد تقطیری (واحدهای اختلاط یا بلندینگ)
- پالایشگاه‌های تی‌پات
- پالایشگاه‌های مدولار
- پالایشگاه‌های دارای واحد تبدیلی
توسعه زنجیره ارزش نفت خام در واحدهای تقطیری و اختلاط تحقق نمی‌یابد
پالایشگاه‌های دارای واحد تقطیری لزوماً فرآورده‌هایی سبک همچون بنزین را تولید نمی‌کنند و ممکن است با توجه به هدف خود به تولید محصولات سنگین و نیمه سنگین از قبیل نفت کوره و روغن‌های صنعتی بسنده کنند. پالایشگاه‌های مقیاس کوچک دارای واحد تقطیری معمولاً فاقد واحدهای بهبود کیفیت محصولات به منظور شیرین‌کردن فرآورده‌ها هستند و به همین علت محصولات تولیدی با استانداردهای روز مطابقت ندارند. اما قابلیت افزودن واحدهای بهبود کیفیت به این پالایشگاهها وجود دارد.
پالایشگاه بدون واحد تقطیری یا واحدهای اختلاط نوع دیگر پالایشگاه‌های مقیاس کوچک هستند. در این نوع از پالایشگاهها دانش فنی خاصی به کار نرفته و کارگر محور هستند و به همین دلیل توسعه زنجیره ارزش نفت خام در این‌گونه از پالایشگاه اتفاق نیفتاده و احداث این نوع از پالایشگاهها با توجه به عدم برخورداری محصولات از استاندارد قابل قبول سبب از دست رفتن بازارهای داخلی و خارجی و همچنین ضربه به برندینگ کشورها خواهد شد.
استفاده از واحدهای تبدیلی در پالایشگاه‌های مقیاس کوچک چین یک الزام است
پالایشگاه‌های تی‌پات در هر دو دسته پالایشگاه‌های دارای واحد تقطیر و پالایشگاه‌های بدون واحد تقطیر قرار می‌گیرند. این نوع از پالایشگاه‌های به قدری ساده هستند که به آن‌ها لفظ تی‌پات به معنای قوری داده شده است. پالایشگاه‌های تی‌پات به سبب ضریب پیچیدگی پایین‌شان، بهره‌ور نبوده و اتلاف خوراک و پایین بودن ایمنی از معایب آن‌ها به شمار می‌آید. این پالایشگاهها بیش‌تر در کشور چین مرسوم بودند که با توجه به ضریب پیچیدگی پایین آن‌ها (دارای ضریب پیچیدگی کمتر از ۲ هستند) و اتلاف نفت خام وارداتی، دولت چین با وضع قوانین مختلف فنی و محیط زیستی این پالایشگاهها را به سمت احداث واحدهای تبدیلی و ارتقاء کیفی فرآورده‌های نفتی سوق داده است.
پالایشگاه مدولار نوع دیگر پالایشگاه‌های مقیاس کوچک است. این پالایشگاهها به‌سبب مزیت مدت زمان بهره‌برداری سریع، در نیجریه مرسوم هستند و در واقع راه‌حلی سریع برای پاسخگویی به تقاضا‌های محلی محسوب می‌شوند. در این راستا دولت نیجریه خواستار مشارکت شرکت‌های خصوصی به منظور سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های مدولار است. با این حال این مسئله راه حل دائمی نیست؛ چراکه پالایشگاه‌های مدولار ظرفیت و فناوری پالایشگاهی برای تولید فرآورده‌های نفتی مورد نیاز مانند بنزین و گازوئیل را ندارند. به همین علت بیش‌تر پژوهش‌های انجام شده در جهان به منظور کاهش اتلاف و افزایش ضریب پیچیدگی این واحدها است.
توسعه بازار صادراتی پالایشگاه‌های مقیاس کوچک در گرو استفاده از واحدهای تبدیلی است
میان انواع مدل‌های پالایشگاه‌های مقیاس کوچک، پالایشگاه‌های دارای واحدهای تبدیلی مهم‌ترین نوع هستند. این نوع پالایشگاه دارای ضریب پیچیدگی بیش‌تری نسبت به پالایشگاه ساده است. در واقع مزیت مهم این پالایشگاه امکان تولید محصولات پتروشیمیایی در کنار تولید فرآورده‌هایی از قبیل بنزین و گازوئیل است. مهم‌ترین مسئله توسعه پالایشگاه‌های مقیاس کوچک دارای واحد تبدیلی، نوع فناوری و لایسنس انتخابی به منظور افزایش توجیه اقتصادی طرح‌ها است. بنابراین باید در هنگام انتخاب نوع فناوری و لایسنس به ظرفیت مورد استفاده به منظور افزایش بازگشت سرمایه طرح و ایجاد جذابیت اقتصادی دقت نمود.
به‌عنوان نمونه واحد RFCC یک واحد تبدیلی محسوب می‌شود و احداث آن برای ظرفیت‌های کمتر از ۶۰ هزار بشکه در روز دارای اقتصاد ضعیفی است. اما این به معنای ناکارآمدی قطعی واحدهای RFCC با ظرفیت‌های پایین‌تر از این مقدار نیست. چراکه اقتصاد این واحدها به پارامتر‌های دیگری از جمله مکان طرح، نزدیکی به مبادی واردات و صادرات، دسترسی به خوراک پایدار، نوع خوراک واحد و غیره هم وابسته است.
با توجه به اهمیت توان پالایشگاه در تولید فرآورده‌های سبک و باکیفیت، استفاده از فرآیند‌های تبدیلی یک ضرورت محسوب شده و به همین علت کشورهای مختلف جهان با وضع قوانین و ایجاد مشوق‌ها به‌دنبال افزایش ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های مقیاس کوچک هستند. بنابراین لازم است در اعطای مجوز‌ها، به موضوع استفاده همزمان از واحدهای تقطیری، کیفی و تبدیلی به‌منظور توسعه بازار صادراتی ۲ میلیارد دلاری پالایشگاه‌های مقیاس کوچک توجه کرد.
پی‌نوشت:
[۱] Nelson Complexity Index (NCI)
[۲] Simple Refinery
انتهای پیام/ انرژی
