مسیر اقتصاد/ در حال حاضر به دلیل کمبود پروپیلن در کشور و در نتیجه عدم توسعه زنجیره ارزش آن، بسیاری از محصولات مهمی که در ادامه زنجیره ارزش پروپیلن قرار دارند، از طریق واردات تأمین می‌گردد و درپی آن سالانه بیش از ۱ میلیارد دلار صرف واردات مشتقات پروپیلن می‌شود.
وجود ظرفیت تولید ۱.۴ میلیون‌تنی محصولات زنجیره ارزش پروپیلن در کشور
ظرفیت تولید محصولات زنجیره ارزش پروپیلن در کشور ۱.۴ میلیون تن است و تنها ۱۴ واحد در ۹ شرکت پتروشیمی و ۲ شرکت تولید کننده محصولات نهایی، محصولات این زنجیره را تولید می‌کنند. اغلب این واحدها در سال‌های دور توسعه یافته‌اند و در سال‌های اخیر با وجود افزایش تقاضای داخلی و خارجی، روند ارتقای این واحدها و توسعه واحدهای جدید مغفول مانده است. علاوه بر این با توجه به کمبود پروپیلن و محصولات میان‌دستی زنجیره ارزش پروپیلن همچون پروپیلن اکسید، میزان تولید این واحدها بسیار کمتر از ظرفیت اسمی خود است.
به همین جهت عمده نیاز داخلی کشور، با وجود شرایط سخت تحریم از طریق واردات تأمین می‌شود. این رویکرد علاوه بر ارز بری بالایی که دارد، مشکلاتی را با خود به همراه داشته است. برای نمونه بارها دیده شده که برخی از کالاهای مصرفی خانوارها مانند پوشک در کشور نایاب می‌شود که علت آن عدم تولید پلیمرهای سوپر جاذب در کشور و واردات آن است.
واردات ۱۶۶ میلیون دلاری پلی اورتان در سال ۱۴۰۱
سبد محصولات وارداتی پایین دست پروپیلن شامل مواد متنوعی است که در جدول زیر آمار مرتبط با ۹ محصول اصلی آورده شده است. در بین این محصولات، الیاف آکریلیک با ۲۰۲.۷ میلیون دلار و پلی اورتان با ۱۶۶ میلیون دلار، بیشترین میزان واردات را در سال ۱۴۰۱ داشته‌اند.
تولید الیاف اکریلیک به عهده صنایع پتروشیمی نیست و در صورت تولید آکریلونیتریل، تولید این محصول توسط صنایع پایین دستی صنایع پتروشیمی، افزایش خواهد یافت. اما تولید پلی اورتان‌ها وابسته به صنایع پتروشیمی بوده و به همین دلیل، توسعه واحدهای تولید این پلیمر در کشور ضرورت دارد.
کاهش واردات پلی اورتان به دلیل شرایط تحریم
پلی اورتان‌ها از دو جز تشکیل می‌شوند که بخش پلی‌ال آن از زنجیره پروپیلن است و در کشور تولید نمی‌شود. واردات این محصول در سال‌های اخیر، نوسان داشته و با مشکلات زیادی همراه بوده است. واردات پلی اورتان در ۵ سال گذشته، حدود ۴۰۰ هزارتن به ارزش ۹۶۰ میلیون دلار بوده و همواره ارز بری بالایی از کشور داشته است. همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده، عمده این واردات که کاهش وزنی هم داشته است، از کشورهای چین، ترکیه و امارات بوده و در حدود ۸۸ درصد از پلی اورتان وارداتی از این مبادی تأمین شده است.
به دلیل روند کاهشی واردات پلی اورتان از کشورهای همسو با تحریم‌ها و عدم جایگزینی واردات این محصول از سایر کشورها، میزان واردات پلی اورتان در کشور کاهش چشم‌گیری داشته است. اما قیمت جهانی این محصول در سال‌های اخیر رشد داشته و ارزش دلاری واردات آن افزایش یافته است. به همین واسطه، قیمت فروش این محصول در صنایع داخلی افزایش یافته و صنایع داخلی همچون کفش و ساختمان سازی، به سراغ محصولات اغلب با کیفیت کمتر رفته‌اند.
افزایش تولید پلی اورتان‌ها در کشور ضروری است
افزایش تقاضای جهانی، روند افزایشی قیمت پلی اورتان و افزایش هزینه واردات، موجب کاهش بیش از پیش واردات پلی اورتان در سال‌های آتی خواهد شد. کاهش وزنی واردات پلی اورتان‌ها در شرایطی اتفاق افتاده است که در حال حاضر نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی، خودروسازی و ساختمان‌سازی کشور به این محصول بیش از ۵۰۰ هزار تن در سال، تخمین زده می‌شود.
ضمن اینکه با توجه به کاربرد‌های پلی اورتان و روند افزایشی تولید خودرو و ساخت مسکن در کشور، میزان تقاضای این محصول در کشور افزایش خواهد یافت. با افزایش میزان تقاضا و سخت شدن واردات، ضرورت تولید پلی اورتان به شکل جدی‌تری نمایان خواهد شد.
در راستای تولید پلی اورتان، طرح‌های تولید پلی‌ال در کشور تعریف شده است که متناسب با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، ظرفیت تولید پلی‌ال-پلی‌اتر کشور تا سال ۱۴۱۱ به ۲۷۵ هزار تن در سال خواهد رسید. اما روند پیشرفت این طرح‌ها سرعت لازم را ندارد. همچنین احداث واحدهای پلی اورتان به توسعه طرح‌های پروپیلن گره خورده‌اند و در هاله‌ای از ابهام قرار دارند.
در این شرایط، علاوه بر این که ایران تا قبل از سال ۱۴۱۱ به واردت پلی اورتان متکی خواهد ماند، فرصت صادرات و ایجاد ارزش افزوده را هم از دست خواهد داد و صنایع راهبردی خودروسازی و ساختمان‌سازی با کمبود واردات پلی اورتان مواجه خواهند بود. به همین جهت ضروری است تا در کنار افزایش تولید پروپیلن کشور، طرح‌های تولید پلی اورتان با جدیت بیشتری پیگیری و احداث شوند.
منابع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش پروپیلن در ایران
آمار گمرک ایران
انتهای پیام/ انرژی
