به گزارش مسیر اقتصاد در می ۲۰۲۳، سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، آمادگی کشورش برای راه‌اندازی کریدور ترانزیتی بین‌المللی به ایران، عراق و ترکیه به عنوان بخشی از کریدور اصلی حمل و نقلی شرق به غرب (ITC) را اعلام کرد. به گفته او، ترکمنستان با موقعیت جغرافیایی خود در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های تلاقی مسیرهای حمل و نقل منطقه‌ای است. از مزایای این کشور می‌توان به دسترسی به دریا، زیرساخت راه آهن و سیاست مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری اشاره کرد.
نبرد کریدورها در دوره پساشوروی
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بازیگران جدیدی در صحنه اوراسیا ظاهر شدند و در این میان، کشورهای غربی در راستای اجرای پروژه‌های حمل و نقل و دور زدن روسیه به طور گسترده تلاش کردند. در همین راستا، آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به عنوان مناطق بالقوه پروژه‌های لجستیکی مختلف در حوزه تامین انرژی اروپا فعال شدند. یکی از پروژه‌های عمده حمل و نقل و لجستیک، پروژه TRACECA (کریدور حمل و نقل اروپا-قفقاز-آسیا) بود که در مسیرهای تجاری دریای سیاه، قفقاز و دریای خزر در حمل و نقل کالا از اروپا به آسیای مرکزی و قفقاز فعالیت می‌کرد.
ایالات متحده نیز به نوبه خود، ایده راه ابریشم جدید را به عنوان نسخه‌ای مدرن از مسیر تجاری باستانی ترویج کرد. در واقعیت‌های ژئوپلیتیکی دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، تنوع جریان‌های حمل و نقل به عنوان گامی ضروری برای تقویت حاکمیت سیاسی دولت‌ها از طریق پروژه‌های اقتصادی و کاهش وابستگی آن‌ها به روسیه در نظر گرفته شد. در این میان، کشورهای غربی با در نظر گرفتن زیرساخت‌ها، به دنبال کشاندن کشورها به مدار پروژه‌ها و منافع اقتصادی خود بودند. در مقابل روس‌ها نیز ارتباط به اروپا با راه آهن ترانس سیبری و همچنین به ایران از طریق دریای خزر را در نظر گرفتند. در سال ۲۰۱۳، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، ابتکار مهم حمل و نقل معروف به «کمربند و جاده» را اعلام کرد. آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی که موقعیت آن‌ها برای رهبری چین مطلوب به نظر می‌رسد نیز جزو مسیرهای ترانزیتی اولویت‌دار هستند.
به دنبال برنامه غرب برای حذف روسیه از کریدورهای بین المللی، مسکو نیز به رقابت کریدورهای حمل و نقل بین المللی (ITC) ملحق و در سال ۲۰۰۰ توافق‌نامه بین دولتی بین مسکو، تهران و دهلی‌نو در مورد ایجاد کریدور حمل و نقل شمال – جنوب امضا شد که در درجه نخست هزینه حمل و نقل محموله از طریق راه آهن را کاهش و دوم، زمان تحویل را کوتاه می‌کرد. تنش‌های ژئوپلیتیکی مانند درگیری اوکراین و فشارهای تحریمی غرب، منجر به تضعیف و در برخی موارد به گسست مسیرهای ارتباط حمل‌ونقلی و لجستیکی بین شرق و غرب شد که روسیه نقش مهمی را در آن ایفا می‌کرد. در این زمینه، کشورهای ترانزیتی اوراسیا که قبلا از کریدور روسیه به عنوان مسیری بهینه برای رسیدن به بازارهای جهانی استفاده می‌کردند، اکنون ناگزیر به جستجوی راه‌های جایگزین برای تجارت با غرب هستند.
افزایش نقش ترکمنستان در کریدور شمال-جنوب
ترکمنستان در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم و تاثیرگذار در بخش حمل و نقل و لجستیک است. این کشور قصد دارد تا پایان سال ۲۰۲۳ به پروژه TRACECA بپیوندد، از همین روی ارتباط آن با شرکت کنندگان فعلی TMTM، کریدور میانی، افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۲ اولین اجلاس سه‌جانبه با حضور سران ترکمنستان، آذربایجان و ترکیه در عشق آباد برگزار و دورنمای همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین سه کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
علاوه بر این، اکنون صحبت‌هایی در مورد اتصال ترکمنستان به پروژه شمال-جنوب با نقطه ورودی به روسیه از طریق قزاقستان در جریان است؛ به ویژه از آنجایی که ترکمنستان زیرساخت‌های بزرگراه و راه آهن مربوطه را نیز دارد. در سال ۲۰۲۲، راه آهن روسیه و مرکز حمل و نقل و لجستیک ترکمنستان توافق کردند که در حمل و نقل محموله بین‌المللی و ترانزیتی همکاری کنند. بر این اساس، طرفین متعهد شدند که عبور سریع قطارهای کانتینری از کریدور شمال-جنوب از طریق قزاقستان و ترکمنستان به سمت ایران و هند را تسهیل کنند. میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه، در جریان سفر خود به عشق آباد در ژانویه ۲۰۲۳، خاطرنشان کرد که یکی از وظایف دو دولت، راه اندازی کامل مسیر شرقی در چارچوب کریدور شمال-جنوب و همچنین افزایش همکاری دوجانبه است.
اهمیت کریدوری ایران برای عشق آباد
در این میان، پروژه ترکمنستان برای ایجاد کریدور حمل و نقلی به ترکیه از طریق ایران و عراق به طور منطقی با استراتژی رهبری آن برای مشارکت در پروژه‌های لجستیکی بین‌المللی مطابقت دارد تا بخشی از پروژه شرق-غرب برای تحویل محموله‌های چینی به اروپا شود. ابتکار آقای بردی محمداف برای گنجاندن ایران و عراق در پروژه شرق-غرب به دلایل متعددی قابل توضیح است. اولین مورد عادی‌سازی روابط ترکمنستان و ایران است. در سال ۲۰۱۶، روابط دو کشور به دلیل اختلاف گازی به سردی گرایید، اما اکنون روابط دوجانبه به سطح جدیدی ارتقا یافته است.
اهمیت مسیر ایران برای سیاست خارجی ترکمنستان در دومین سفر رسمی بردی محمداف به ایران مورد تاکید قرار گرفت. ترکمنستان با مشکل حاد تامین مواد غذایی مواجه است و ایران می‌تواند بخش قابل توجهی از نیازهای این کشور به محصولات کشاورزی را تامین کند. بر اساس اطلاعات رسمی، حجم تجارت غیر انرژی بین ترکمنستان و ایران در حال افزایش است.
ایران نیز به نوبه خود علاقه‌مند به داشتن روابط سازنده با ترکمنستان است، چون دو کشور دارای طولانی‌ترین مرز زمینی و دسترسی به دریای خزر هستند. علاوه بر این، ترکمنستان نزدیکترین نقطه ورود زمینی ایران به آسیای مرکزی، روسیه و چین است. همچنین ترکمنستان بر بی‌طرفی و عدم جانبداری در درگیری‌های منطقه‌ای تاکید می‌کند. در بخش انرژی، ترکمنستان و ایران در تحویل سوآپ گاز طبیعی ترکمنستان به آذربایجان همکاری می‌کنند و با افزایش تقاضای فزاینده برای گاز «غیر روسی» در اروپا، عرضه گاز ترکمنستان از طریق عملیات سوآپ با ایران و آذربایجان همچنان افزایش خواهد یافت. توسعه این مسیر باعث افزایش تجارت در آسیای مرکزی، توسعه همکاری‌های تجاری و رفع یکی از مشکلات کلیدی در منطقه می‌شود.
منبع: شورای امور بین الملل روسیه
انتهای پیام: حمل و نقل
