به گزارش مسیر اقتصاد تأمین غذا یکی از اساسی‌ترین اهداف روزمره انسان‌ها برای ادامه حیات خود به شمار می‌رود. در این میان نان با اشکال گوناگون، بخش اصلی غذای روزانه مردم را تشکیل می‌دهد. به گونه‌ای که انسان‌ها حجم زیادی از کالری بدن را با خوردن نان تأمین می‌کنند و لذا قیمت این محصول برای بیشتر افراد مورد اهمیت است. بر همین مبنا دولت‌ها سعی داشته‌اند که قیمت این محصول را کنترل کرده و یارانه به آن اختصاص دهند.
پرداخت یارانه در حوزه‌های مختلف از ابتدای استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران تاکنون یکی از مصادیق حمایت از معیشت مردم به ویژه قشر کم‌درآمد جامعه به شمار می‌رود. در این میان تأمین غذا از اساسی‌ترین نیازهای جامعه تلقی می‌شود که همواره مورد توجه حاکمیت قرار گرفته است. از آنجایی که الگوی مصرف ایرانیان به نان گره خورده و وابستگی زیادی را به نان می‌توان در سبک غذایی آنها مشاهده کرد، بر همین مبنا دولت‌های مختلف سعی کرده‌اند با پرداخت یارانه به این بخش، نان ارزان‌قیمت را برای عموم مصرف‌کنندگان فراهم نمایند.
اجرایی نشدن انتقال پرداخت یارانه از ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره تولید نان
اما با افزایش قیمت گندم و به تبع آن شدت یافتن اختلاف قیمت آرد یارانه‌ای با نرخ آرد آزاد، زمینه برای خارج شدن آرد از زنجیره تولید نان فراهم شد. به این ترتیب عده زیادی از نانوایان به جای پخت نان، نسبت به فروش قسمتی از آرد به قیمت آزاد تشویق شدند. این مسئله هدف‌گیری پرداخت یارانه را با اختلال مواجه کرد و بر همین مبنا دولت محترم سیزدهم و به طور مشخص وزارت امور اقتصاد و دارایی در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به اصلاح شیوه پرداخت یارانه زنجیره آرد و نان مبادرت ورزید.
اجرای طرح کنونی دولت مبنی بر اصلاح شیوه پرداخت یارانه نان محاسنی را به همراه خواهد داشت. قبل از اجرای طرح مذکور، دولت رویکرد خود را جهت اصلاح شیوه پرداخت یارانه نان اینگونه بیان کرده بود که قرار است پرداخت یارانه از ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره تولید نان منتقل شود. یعنی نانوایان آرد را با قیمت آزاد خریداری کنند، اما نان را با همان قیمت قبل بفروشند، سپس دولت مابه‌التفاوت قیمت را به حساب نانوایان واریز نماید.
چنین شرایطی همچنان اجرایی نشده، اما در صورت تحقق آن شاهد کاهش انگیزه جهت توزیع خارج از شبکه، از بین رفتن فساد و بهره‌مندی عموم مردم از یارانه، جلوگیری از مصرف نان به عنوان خوراک غیرانسانی و کاهش میزان ضایعات نان خواهیم بود.
عدم سودآوری پخت نان برای نانوایان با توجه به افزایش هزینه‌های تولید
دولت در اجرای تغییر در شیوه پرداخت یارانه نان برنامه شفاف و مشخصی را اعلام نکرده است. همانطور که ذکر شد پرداخت یارانه در نان‌های سنتی با گذشت چندین ماه از اجرای طرح، اما همچون گذشته انجام می‌شود و اصلاحات اعلام شده محقق نشده است.
همچنین ایرادات دیگری نیز بر روند اجرای طرح وارد است، نظیر عدم چاره‌اندیشی صحیح در رابطه با شیوه تأمین آرد نانوایی‌ها، عدم اقناع مناسب افکار عمومی، عدم توجه به تولیدکنندگان نان کامل (مشتمل بر سبوس کافی و جنین گندم)، عدم تعیین تکلیف خریدهای اینترنتی، عدم تجهیز تمامی نانوایی‌های سنتی به دستگاه کارتخوان هوشمند، چابک نبودن شرکت تأمین‌کننده دستگاه کارتخوان هوشمند، عدم تعیین تکلیف اتباع خارجی، وجود تخلفات گسترده در واحدهای نانوایی.
در رابطه با تخلفات واحدهای نانوایی کم‌فروشی، فروش اجباری نان ویژه، ثبت غیرواقعی فروش نان به منظور عرضه خارج از شبکه آرد یارانه‌ای، عدم پخت سهمیه آرد روزانه به طور کامل و گرانفروشی از شایعترین شیوه‌های نانوایان در ارتکاب تخلف است، اما صرفا ذکر تخلفات واحدهای نانوایی و عدم پرداختن به چرایی و ریشه تخلفات گسترده از سوی آنها ضمن فقدان نگاه همه جانبه به عمق مسئله می‌تواند سیاستگذاران را در تصمیم‌گیری دچار خطا نماید.
ریشه حجم گسترده تخلفات واحدهای نانوایی به دو مقوله عدم سودآوری پخت نان برای نانوایان با توجه به افزایش هزینه‌های تولید و نیز اختلاف فاحش قیمت آرد یارانه‌ای نسبت به آرد با نرخ آزاد برمی‌گردد. در حال حاضر عده قابل توجهی از نانوایان نسبت به درآمد حاصل از پخت نان گله‌مند هستند، چراکه معتقدند با افزایش هزینه‌های تولید مانند هزینه‌های کارگری، بیمه، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجاره‌بها و سایر هزینه‌های خانوار، اما نرخ نان متناسب با آن افزایش نیافته و همین مسئله منجر به کاهش سود حاصل از پخت نان شده است.
ملاحظات اجرایی گام دوم اصلاح نظام پرداخت یارانه نان
از سوی دیگر همانطور که در بالاتر به آن اشاره شد دو نرخی بودن قیمت آرد، انگیزه نانوایان را برای قاچاق آرد به خارج از شبکه مضاعف کرده است. بنابراین با مرتفع نمودن دو مسئله مذکور می‌توان تا حد زیادی تخلفات را کاهش داد. با وجود ایراداتی که بیان شد به نظر می‌رسد در روند اجرای طرح مذکور متولیان امر می‌بایست موارد زیر را تحت عنوان ملاحظات اجرایی مدنظر قرار دهند تا از پیامدهای منفی احتمالی جلوگیری شود:
- از بین بردن بستر تخلف در گام دوم اجرای طرح مذکور با تک‌نرخی نمودن قیمت آرد برای تمامی نانوایی‌ها با توجه به شکاف قیمتی بسیار زیاد نرخ آرد دولتی با نرخ آزاد. ضمن اینکه الزامات و ملاحظات فوق‌الاشاره جهت آزادسازی کامل قیمت آرد رعایت شود
- اقناع افکار عمومی و شفافسازی نقاط مبهم طرح پیش رو برای مردم، صنف‌ها و اتحادیه‌های درگیر با موضوع
- آموزش و فرهنگ‌سازی در سطح خانوار جهت اصلاح الگوی مصرف نان در کشور
- حمایت واحدهای تولیدی نان سنتی جهت تأمین نقدینگی مورد نیاز برای اولین مرحله خرید آرد پس از آزادسازی قیمت آرد برای نانوایان دولتی
- توجه به الزامات سودآوری واحدهای نانوایی با توجه به افزایش هزینه‌های تولید
- داشتن رویکرد حمایتی در قبال واحدهای تولیدی آرد و نان کامل
- شناسایی و پرداخت یارانه نان به خانواده‌هایی که خودشان نان تولید می‌کنند جهت تهیه مواد آرد
- فراهم کردن زمینه بهره‌مندی مصرف‌کنندگان از یارانه نان در شیوه‌های متنوع خرید از جمله خریدهای اینترنتی
- ارائه بسته تحولی جهت اصلاح فرایند نظارت بر کیفیت و قیمت نان و اعمال مجازات بازدارنده ازجمله اعلان عمومی و تعطیلی کسب وکار
- فراهم کردن زمینه افزایش سطح مهارت تولیدکنندگان نان و آرد
- برنامه‌ریزی جهت کنترل قیمت سایر محصولات خوراکی متأثر از آزادسازی قیمت‌های گندم و آرد
- چابک‌سازی شرکت تأمین‌کننده دستگاه کارتخوان هوشمند
- تعیین تکلیف هرچه سریعتر شیوه خرید نان اتباع خارجی
- ایجاد و توسعه بسترهای نظرسنجی از مشتریان جهت تنبیه و تشویق نانوایان
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۸۶۰۶
انتهای پیام/ کشاورزی
