مسیر اقتصاد/ قزاقستان به عنوان یکی از تولیدکنندگان سنتی نفت و گاز در بازارهای جهانی به شمار می‌رود. ۱.۵ میلیون بشکه از حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز نفت تولید شده این کشور عمدتا صادر می‌شود. با توجه به بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین همچنین از دست رفتن بازار صادرات منابع هیدروکربنی به اروپا به دلیل تحریم روسیه، فرصت‌هایی برای ایران ایجاد شده تا ظرفیت‌های تعاملات حوزه انرژی میان ایران و قزاقستان افزایش یابد.
قزاقستان جزء برترین کشورهای دارای منابع عظیم اورانیم است
میزان ذخایر اثبات شده نفت قزاقستان تا پایان سال ۲۰۲۱ معادل ۳۰.۹ میلیارد بشکه و میزان صادرات نفت خام این کشور به استثنای میعانات تا سال ۲۰۲۷ به روزانه ۱.۴۲ الی ۱.۵۵ میلیون بشکه افزایش خواهد یافت. قزاقستان با سهم بیش از ۵ درصدی از منابع اورانیم جهان جزء برترین کشورهای دارای منابع عظیم اورانیم و به لحاظ تولید و عرضه اورانیم نیز دارای رتبه نخست جهان است.
حدود ۶۹ درصد از تولید برق این کشور از طریق زغال‌سنگ و ۲۰ درصد از گاز طبیعی و ۹ درصد برق تولیدی از طریق برق آبی و حدود ۱.۵ درصد نیز از منابع تجدیدپذیر خورشیدی و بادی تولید می‌شود. این در حالی است که در برنامه توسعه انرژی این کشور میزان سهم برق از منابع هسته‌ای ۴.۵ درصد تعیین شده و تا سال ۲۰۳۰ مقرر است که سهم برق تجدیدپذیر به ۱۰ درصد افزایش یابد.
سوآپ نفت خام مهمترین ظرفیت گسترش همکاری میان ایران و قزاقستان
دیپلماسی انرژی قزاقستان بر پایه صادرات منابع هیدروکربوری بنا نهاده شده و بخش اعظم مقاصد صادراتی این کشور را روسیه، اوکراین، ازبکستان، قرقیزستان، چین، سوئد، آلمان و لهستان شامل می‌شوند. این کشور به صورت غیرمستقیم در جابه‌جایی (ترانزیت) ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز صادراتی ترکمنستان به مقصد چین نقش دارد که این میزان گاز معادل ۸ درصد از تقاضای گاز چین است.
مهمترین ظرفیت گسترش همکاری میان ایران و قزاقستان در حوزه انرژی، معاوضه (سواپ) نفت خام است. در گذشته این معاوضه در حجم حداکثر۷۰ هزار بشکه روزانه انجام می‌شده است که در سال ۱۳۸۹ متوقف شد.
افزایش واردات نفت خام در پایانه‌های شمال کشور مستلزم توسعه زیرساخت‌ها
با توجه به ظرفیت بالای تولید نفت خام کشورهای حوزه خزر به ویژه قزاقستان و بعد ترکمنستان، جمهوری اسلامی می‌تواند در راستای توسعه دیپلماسی انرژی و تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه، معاوضه نفت با کشورهای خزر را در یک قالب راهبردی احیا نماید. لازمه چنین امری، تعامل راهبردی بین دولتی برای معاوضه حجم بالای نفت خام حوزه دریای خزر است.
مهمترین گلوگاه زیرساختی این معاوضه، توسعه ظرفیت واردات نفت خام در پایانه‌های شمال کشور است؛ چراکه ظرفیت خط لوله نکا ـ ری و ظرفیت پالایشگاهی دو پالایشگاه تهران و تبریز، امکان معاوضه حداقل ۳۰۰ هزار بشکه روزانه نفت خام را فراهم می‌کند و اگر ظرفیت دریافت نفت خام در پایانه‌های کشور افزایش یابد می‌توان معاوضه نفت خام را با این حجم محقق کرد. گزینه پیشنهادی دیگر برای معاوضه نفت خام حوزه خزر، انتقال از طریق خط لوله ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان است که می‌تواند پیوندهای راهبردی مستحکم‌تری بین این کشورها با ایران ایجاد نماید.
لزوم استفاده از ظرفیت خرید-فروش و یا سوآپ فرآورده‌های نفتی از کشورهای حوزه خزر
شایان ذکر است هر چند جنگ روسیه و اوکراین محدودیت‌های تحریمی برای روسیه به وجود آورده است، اما فرصت‌ها و پتانسیل‌هایی برای گسترش مبادلات انرژی میان کشورهای حوزه خزر از جمله قزاقستان به وجود آمده که نیاز به توجه و تنظیم راهبردهای اثرگذار در این رابطه دارد. در ماه‌های اخیر مذاکراتی از سوی قزاقستان با ایران صورت گرفته که می‌تواند زمینه تحقق معاوضه نفت خام باشد.
در این راستا دیپلماسی فعال کشور برای تحقق یک تعامل راهبردی بلندمدت با استفاده از فرصت به وجود آمده ضروری است. همچنین لازم به ذکر است که یکی دیگر از فرصت‌های کشور در این زمینه، توسعه تجارت (خرید-فروش و یا سواپ) فرآورده‌های نفتی از کشورهای حوزه خزر به ویژه روسیه است. در صورت پیشبرد این امر که بر هاب انرژی شدن ایران در منطقه کمک خواهد کرد، لازم است زیرساخت‌های دیگری از جمله خطوط لوله جدید در داخل کشور احداث شود.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۸۴۸۱
انتهای پیام/ انرژی
