مسیر اقتصاد/ در تعریف عدالت مالیاتی یک از اصلی ترین موضوعات، اخذ مالیات متناسب با درآمد و توانایی پرداخت افراد است. مالیات بر مجموع درآمد پایه مالیاتی است که به وسیله آن امکان اخذ مالیات متناسب با درآمد افراد به وجود می‌آید. مالیات درآمد از آنجایی که هرگونه درآمد کسب شده توسط افراد را مدنظر قرار می‌دهد، ترجیح بیشتری نسبت به مالیات بر مصرف در راستای تحقق عدالت مالیاتی دارد.
عدالت در مالیات بر مجموع درآمد
مفهوم عدالت عمودی نیز با اجرای مالیات بر مجموع درآمد محقق می‌شود. عدالت عمودی بدین معناست که افراد با درآمد بیشتر باید متناسب با تواناییشان مالیات بیشتری پرداخت کنند. عدالت عمودی در در ذات خود دو ویژگی به همراه دارد:
- توزیع مجدد درآمد
- اصل سود مالیاتی: اعضای ثروتمند جامعه تمایل بیشتری برای بهره‌مندی از مزایا و منافع خدمات دولتی دارند، به همین دلیل باید مالیات بیشتری برای استفاده از این منافع پرداخت کنند.
بررسی مالیات بر درآمد ایران در بستر عدالت مالیاتی
در ایران علی رغم تاکیدهای بسیار کارشناسان مبنی بر اجرای مالیات بر مجموع درآمد، این پایه مالیاتی هنوز به مرحله اجرا در نیامده است. اما در اینجا برای بررسی و مقایسه بهتر صرفا نرخ مالیات بر درآمد ایران با سایر کشورها مقایسه می‌شود.
طبق ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای می‌باشد به شرح زیر است :
- تا میزان پانصد میلیون (۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ پانزده درصد (۱۵ درصد)
- نسبت به مازاد پانصد میلیون (۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا میزان یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست درصد (۲۰ درصد)
همچنین لازم به ذکر است که مطابق تبصره ۱۲ بند الف قانون بودجه ۹۹ حداکثر نرخ مالیات به درآمد برابر ۲۵ درصد است. در جدول زیر نرخ‌های مالیات بر درآمد با توجه به درآمد سالانه و ماهیانه افراد قابل مشاهده است.
کارشناسان معتقدند در پایه مالیات بر درآمد در ایران، طبقات مالیاتی و نرخ مالیات در آن‌ها به نحوی نیست که تضمین کننده تحقق عدالت مالیاتی باشد.
برای مثال در این مدل، نرخ مالیات فردی که ماهیانه ۱۳ میلیون تومان درآمد دارد با فردی که ۱۰۰ میلیون درآمد دارد، به یک میزان مساوی است؛ به طوریکه هرکدام باید ۲۵ درصد درآمد خود را به عنوان مالیات پرداخت کنند. ثروتمندان با درآمدهای بالا که با استفاده از منابع کشور ثروتمند شده اند، بیشترین سود را از این نرخ‌های مالیاتی می‌برند.
علاوه بر این ضعف در پایه‌های مالیاتی و عدم دسترسی به اطلاعات کامل مودیان، باعث شده است که عملا ثروتمندان از پرداخت بخشی از مالیات قانونی نیز فرار کنند و بیشتر بار مالیاتی بر دوش قشر متوسط به پایین جامعه باشد.
مالیات بر درآمد پایه اصلی تحقق عدالت مالیاتی
در گزارش قبلی به نظام مالیاتی سوئد اشاره شد که توانسته بود ضریب جینی را با استفاده از اخذ مالیات بر درآمد، حدودا تا نصف کاهش دهد. در جدول زیر سقف نرخ مالیات به درآمد سوئد بیان شده که مقایسه آن با نرخ مالیات بر درآمد در ایران جالب توجه است.
در سال ۲۰۲۰ حداکثر نرخ مالیات درآمد در سوئد ۵۷.۲ درصد است. این بدین معناست که افراد ثروتمند هر چه درآمد بالاتری داشته باشند متناسب با درآمد خود مالیات بیشتری نیز پرداخت می‌کنند و این دلیل اصلی کاهش ضریب جینی و فاصله طبقاتی پس از اجرای نظام مالیاتی در این کشور است.
در جدول زیر بر اساس اطلاعات سایت tradingeconomics.com، نرخ نهایی مالیات بر درآمد ایران با برخی از کشورها مقایسه شده است.
بار اصلی کاهش نابرابری بر دوش ثروتمندان
در کشورهایی با نظام مالیاتی مترقی و پیشرفته، ثروتمندان بیشترین سهم را در مالیات پرداختی دارند. به گونه‌ای که در آمریکا درسال ۲۰۱۶، یک درصد ثروتمند در آمریکا ۳۷.۳ درصد کل مالیات بر درآمد و ۵ درصد ثروتمند ۵۸.۲ درصد مالیات را پرداخت کرده‌اند. همچنین ۵۰ درصد بالای جامعه ۹۷ درصد از کل مالیات را پرداخت کرده‌اند، این در حالی است که سهم ۵۰ درصد کم درآمد تنها ۳ درصد بوده است.
داده‌های مربوط به میزان پرداخت مالیات دهک‌های مختلف درآمدی در ایران در دسترس نیست؛ اما به گفته دکتر مسعود نیلی مشاور اقتصادی وقت رئیس جمهور، در سال ۹۵ در ایران ۱۰ درصد ثروتمند با وجود سهم بالا در اقتصاد و سهم ۲۸ درصدی از کل هزینه های کشور، مالیات بسیار ناچیزی پرداخت می کنند. به گفته نیلی درصد کمی از خانوارهای ایرانی در دهک‌های درآمدی بالا، مالیات پرداخت می‌کنند و بر اساس آن فقط حدود ۳ درصد از ۱۰ درصد ثروتمند جامعه مالیات پرداخت می‌کنند.[۱]
در مجموع پایه مالیات بر درآمد که اصلی‌ترین پایه مالیاتی جهت افزایش عدالت و کاهش نابرابری است، به شیوه بسیار نامناسبی در حال اجراست. درحال حاضر خروجی این نظام مالیاتی، افزایش بار مالیاتی بر قشر کم درآمد جامعه و افزایش نابرابری در جامعه است و به اصلاحات اساسی در تعیین طبقات و نرخ‌های مالیاتی و همچنین اجرا نیاز دارد.
پینوشت:
[۱] اقتصاد آنلاین ؛ کدخبر ۱۷۹۹۱۵
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
