مسیر اقتصاد/ هرچند صنعت پتروشیمی ایران طی سال‌های گذشته رشد بسیار خوبی از لحاظ ظرفیت تولید داشته است، اما این صنعت با تولید و صادرات محصولات پایه پتروشیمی و عدم تکمیل زنجیره ارزش این صنعت، تبدیل به تولیدکننده مواد اولیه صنایع فعال پایین‌دست کشورهای دیگر شده است و عملا در حال خام فروشی است.
پتروشیمی؛ صنعتی پرسود اما سرمایه‌بر
اگرچه صنعت پتروشیمی در ایران به دلیل وجود خوراک ارزان‌قیمت به عنوان صنعتی مولد، درآمدزا و پرسود شناخته می‌شود، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که عمده مجتمع‌های پتروشیمی در ایران، اصطلاحاً صنایع مادر در پتروشیمی هستند که به عنوان صنایع سرمایه‌بر شناخته می‌شوند.
جایگاه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی در تکمیل زنجیره ارزش
در یک تقسیم‌بندی کلی، صنایعی که با هدف تولید محصولات پتروشیمی به طور مستقیم نفت و گاز طبیعی را به عنوان خوراک استفاده می‌کنند، صنایع بالادست پتروشیمی و صنایعی که از محصولات پتروشیمی به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند، صنایع پایین‌دستی پتروشیمی شناخته می‌شوند.
در این میان صنایع تکمیلی پتروشیمی را می‌توان به دودسته طبقه بندی نمود:
- مواد حد واسط: این مواد در واقع مواد اولیه مورد نیاز به منظور تولید محصولات نهایی هستند؛ که تولید آن‌ها در راستای تکمیل و بهبود زنجیره محصولات پتروشیمی و تولید محصولات نهایی از اولویت برخوردار است. به عنوان مثال دو اتیل‌هگزانول یک ماده حد واسط شناخته می‌شود.
- محصولات مصرفی نهایی: می‌توان گفت این مواد به عنوان موادی که به دست مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسد، در انتهای زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی قرار دارند. به عنوان مثال می‌توان به قطعات خودرو، لوله و اتصالات پلی‌اتیلن اشاره کرد.
نمودار زیر بخش پرکاربرد زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی را نشان می‌دهد:
صنعت پتروشیمی کشور در حال خام فروشی است؟
بررسی ارزش محصولات تولیدی پتروشیمی نشان می‌دهد درحالی که ارزش هرتن محصول شیمیایی پایه حدود ۶۴۶ دلار است، این ارزش در هرتن محصول شیمایی میانی به ۷۴۶ دلار، پلیمری پایه به ۱۴۸۸ دلار و با تکمیل زنجیره ارزش در مصنوعات پلیمری به ۲۸۰۰ دلار در هر تن می‌رسد. [۱]
از طرف دیگر روند صادرات محصولات پتروشیمی حاکی از آن است که بیش از ۶۵ درصد محصولات صادراتی پتروشیمی کشور را محصولات پایه شیمیایی و سوخت تشکیل می‌دهد. این در حالیست که بسیاری از محصولات این دو گروه می‌تواند به عنوان ماده اولیه صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی صنعت پتروشیمی کشور مورد استفاده قرار گیرد.
وضعیت کنونی پتروشیمی در ایران مصداق جلوگیری از خام فروشی نیست
این مسئله سبب شده است صنعت پتروشیمی کشور که قرار بود نماد گذر از خام فروشی باشد، در حال خام فروشی به سبکی متفاوت باشد. رضا رحمانی، وزیر صنعت، معدن و تجارت در مهرماه سال جاری در سفر به استان بوشهر با انتقاد از صادرات محصولات پایه پتروشیمی گفت: اینکه محصولات پتروشیمی صادر کنیم شبیه به خام فروشی است چراکه اکنون ما در دو تا سه لایه کار می‌کنیم ولی در دنیا بیش از ۱۰ لایه برای فعالیت صنعتی در زمینه محصولات پتروشیمی ایجاد شده است.
وزیر صمت با تاکید بر لزوم توسعه مجتمع‌های پایین‌دستی پتروشیمی به برنامه دولت جهت کاهش خام فروشی در پتروشیمی و ایجاد ارزش افزوده بالاتر اشاره کرد و گفت که برای استفاده از محصولات پتروشیمی و فعالیت های بعدی صنایع پایین دستی تلاش شده تا در استان‌هایی که ظرفیت مناسب دارند، صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی بیش از پیش توسعه یابد. [۲]
ساخت طرح‌های پتروشیمی با خوراک ترکیبی
چندی پیش نیز بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی صنعت پتروشیمی با تاکید بر لزوم بهبود رشد کیفی محصولات پتروشیمی کشور تاکید کرد: زنجیره ارزش نفت و گاز باید با هدف کاهش خام‌فروشی تکمیل شود که سیاست وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران حرکت به سمت استفاده از خوراک ترکیبی است که این تنوع در خوراک سبب تنوع در محصولات می‌شود. [۳]
بنابراین با توجه به نیاز بازارهای صادراتی به محصولات پایین‌دست پتروشیمی، ارزش افزوده بالاتر و همچنین تاکید بدنه مدیریتی و اجرایی ارشد صنعت کشور لازم است که شرکت‌های پتروشیمی همسو با تکمیل زنجیره ارزش با جدیت اقدام‌های لازم را دنبال کنند و طرح‌های جدید این صنعت با هدف تولید محصولات نهایی تعریف شوند.
در این راستا ضروریست شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نقش هدایتی، نظارتی و حمایتی خود را با همه توان ادامه دهد و متناسب با الگوی جدید توسعه صنعت پتروشیمی ایران، رگولاتوری مناسب را طراحی و پیاده‌سازی کند.
پینوشت:
[۱] صدا وسیما؛ کدخبر: ۲۵۶۱۷۵۰
[۲] ایرنا؛ کدخبر: ۸۳۵۲۰۹۶۹
[۳] شانا؛ کدخبر: ۲۹۵۳۶۴
انتهای پیام/ نفت و انرژی
