به گزارش مسیر اقتصاد بانک جهانی در هفته های اخیر رتبه بندی کشورها در زمینه سرمایه انسانی را منتشر نموده است. هدف از این رتبه بندی ایجاد انگیزه در بین کشورهای جهان برای حرکت به سمت توجه و سرمایه گذاری بیشتر در حوزه هایی از قبیل آموزش و بهداشت عنوان شده است.
انتقادات گسترده به رتبه بندی سرمایه انسانی بانک جهانی
با اینحال از زمان انتشار رتبه بندی سرمایه انسانی بانک جهانی، انتقادات گسترده ای به آن مطرح شده است. به طور خاص سران کشورهای درحال توسعه در بیانیه ای مشترک این رتبه بندی را فاقد ارزش و ابزاری برای مداخله در امور داخلی کشورها دانسته اند.
اما علاوه بر سران کشورهای درحال توسعه، بسیاری از کارشناسان عرصه آموزش و بهداشت نیز انتقاداتی فنی را به رتبه بندی سرمایه انسانی وارد کرده اند که نشان می دهد این رتبه بندی با آنچه به عنوان هدف مطرح شده است، فاصله دارد و برای تحقق آن به اصلاحات اساسی نیاز است.
توصیه های متناقض بانک جهانی
در این شاخص سه معیار «زنده ماندن کودکان»، «بهداشت» و «آموزش» به عنوان اصلی ترین مسائل مطرح شده اند و بانک جهانی اعلام کرده است دولت ها باید در بودجه سالانه خود سهم بیشتری برای بهبود این سه معیار در نظر بگیرند.
این درحالیست که بانک جهانی در حوزه های مختلف به کشورهای جهان توصیه های اقتصادی و مدیریتی دیگری مطرح کرده است که به وضوح با سیاست افزایش سرمایه گذاری در بهداشت و آموزش از طریق بودجه دولت متناقض است.
به طور مثال سیاست های کاهش مداخله دولت همواره از سوی بانک جهانی و دیگر نهادهای بین المللی مطرح شده است. علاوه بر این بانک جهانی در توصیه های سیاستی دیگر به افزایش سهم سرمایه گذاری در توسعه زیرساخت ها، از جمله جاده ها و بنادر، در بودجه دولت توصیه می کند و آن را سیاستی اقتصادی و دارای نرخ بازگشت بالا معرفی می کند.
عمل به توصیه‌های بانک جهانی دلیل اصلی کاهش رتبه سرمایه انسانی
بنابراین می توان گفت اولین مشکل در زمینه رتبه بندی سرمایه انسانی بانک جهانی در آن است که در طول سال های اخیر این نهاد خود یکی از دلایل پایین بودن میزان سرمایه گذاری کشورها در بهبود بخش های بهداشت و آموزش بوده است.
در واقع عمل به توصیه های این نهاد در نهایت کشورها را به سمتی سوق داده است که اکنون در رتبه بندی سرمایه انسانی آن وضعیت نامطلوبی داشته باشند.
سه مشکل بنیادین شاخص سرمایه انسانی بانک جهانی
اما از لحاظ فنی نیز اشکالاتی به این شاخص وارد است که اعتبار آن را خدشه دار می نماید:
- اولین مشکل این رتبه بندی به این مسئله مربوط می شود که در آن مردم به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی در نظر گرفته شده اند. در این شاخص مرگ و میر افراد از این جهت بد در نظر گرفته شده است که نمی توانند در افزایش رشد اقتصادی نقش آفرینی داشته باشند؛ درحالیکه این تفکر بسیار کوته بینانه است. حق آموزش و بهداشت یکی از حقوق اساسی افراد است و دولت ها «موظف» به تأمین این حقوق هستند؛ درحالیکه در نگاه سرمایه انسانی بانک جهانی، سرمایه گذاری در آموزش و بهداشت تنها با هدف سود بیشتر در آینده توجیه شده است. تغییر این رویکرد غلط به طور حتم نتیجه این شاخص را تحت تأثیر قرار خواهد داد و بنابراین شاخص فعلی از این منظر با اشکال مواجه است.
- مشکل دوم شاخص سرمایه انسانی بانک جهانی، به مسئله نحوه جمع آوری داده ها مربوط می شود. در حال حاضر روش های مختلفی برای آگاهی از وضعیت کمی و کیفی حوزه هایی همچون آموزش و بهداشت در کشورها وجود دارد که استفاده از هرکدام در نهایت نتیجه نهایی را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین یکی از مشکلات شاخص سرمایه انسانی بانک جهانی نحوه جمع آوری داده ها و شیوه نمره دهی به آن هاست که با انتقادهایی مواجه شده است.
- مشکل سوم این شاخص نیز در آن است که تنها یک معیار برای سرزنش برخی کشورها در اختیار قرار می دهد و درخصوص اینکه چگونه می توان به شرایط مطلوب سوق پیدا کرد، سکوت نموده است. این مشکل موجب می شود رتبه بندی سرمایه انسانی بانک جهانی تنها به عنوان ابزاری سیاسی مطرح باشد و کشورهای جهان، به ویژه کشورهای درحال توسعه از پذیرش آن به عنوان معیاری از سنجش عملکرد آن ها امتناع نمایند.
رتبه بندی سرمایه انسانی بانک جهانی ابزار جدید کشورهای توسعه یافته
در نهایت با توجه به مشکلات فوق می توان گفت برخلاف تعریف و تمجیدهای کشورهای توسعه یافته از اقدام اخیر بانک جهانی در تهیه رتبه بندی سرمایه انسانی کشورهای جهان، این شاخص در عمل اقدام جدیدی محسوب نمی شود.
کشورهای توسعه یافته همواره تلاش نموده اند شاخص های جدیدی را با استفاده از ظرفیت نهادهای بین المللی ابداع نمایند که در نهایت آن ها را کشوری مطلوب نشان دهد و دیگر کشورهای جهان را به سمت اجرای سیاست های پیشنهادی آن ها سوق دهد. به نظر می رسد این شاخص جدید نیز دستاورد درخوردی ندارد و در راستای همین هدف تدوین شده است.
منبع: ورلد آو اجوکیشن yon.ir/luoAK
انتهای پیام/ اقتصاد بین الملل
