مسیر اقتصاد/ نظام بانکی کشور طی سال های اخیر نتوانسته نیاز تولید را به میزان لزوم برآورده نماید؛ مسئله ای که در ادوار مختلف مورد نقد مسئولین و کارشناسان قرار گرفته است.
این مسئله باعث شده پیشنهادهای مختلف با هدف اصلاح نظام بانکی ارائه گردد و دولت و مجلس هر دو دغدغه داشته باشند وضعیت بانک ها را بهبود دهند.
اما پیش نیاز این بهبود، شناسایی درست مسئله است؛ به این معنا که ابتدا باید مشخص گردد ریشه اصلی مشکل کجاست و سپس برای درمان و رفع آن اقدام نمود.
قدرت خلق پول بزرگترین امتیاز بانک ها
بزرگترین امتیازی که در اختیار بانک ها قرار دارد و بعضا از نگاه کارشناسان مغفول می ماند، قدرت خلق پول است؛ به این معنا که یک بانک می تواند بدون نیاز به مجوز بانک مرکزی و با اعطای تسهیلات به متقاضیان، خلق پول یا به بیان صحیح تر خلق اعتبار نموده و نقدینگی کشور را افزایش دهد.
در مقابل این افزایش نقدینگی و خلق اعتبار، بانک باید ذخایر لازم را در بانک مرکزی داشته باشد که تحت عنوان ذخیره قانونی شناخته می شود؛ این ذخایر یا از محل جذب سپرده جدید و یا با اعطای جریمه به بانک مرکزی به جهت اضافه برداشت تامین می گردد.
در صورتی که بانک از محل اضافه برداشت ذخایر قانونی لازم را تامین کند، پایه پولی نیز افزایش می یابد. در نتیجه بانک‌ها هم از محل پایه پولی و هم از محل اعطای تسهیلات، به افزایش نقدینگی دامن می زنند.
بنابارین قدرت خلق پول، بزرگترین قدرتی است که هر بانک دارد و به واسطه آنمی تواند تخصیص نقدینگی را به هر میزان انجام دهد.
استفاده نامطلوب بانک ها از قدرت خلق پول
هفته گذشته رئیس جمهور در اظهاراتی بی سابقه، افزایش افسارگسیخته نقدینگی را ناشی از ضریب فزاینده و خلق پول بانک‌ها دانست و نظام بانکی را مورد انتقاد جدی قرار داد.
به عقیده دکتر روحانی، رشد نقدینگی در دولت یازدهم و دوازدهم، عمدتا مربوط به پایه پولی نبوده و به ضریب فزاینده مربوط می‌شود؛ آنجایی هم که این افزایش به پایه پولی مربوط می‌شود، دولت نیست که این پایه پولی را بالا می‌برد، عمدتا بانک‌ها هستند که از محل اضافه برداشت باعث این مسئله می شوند. (۱)
این گفته ها نشانگر آن است که بانک ها از قدرت خلق پول خود به طور مطلوبی استفاده نکرده اند. نقدینگی کشور طی ۵ سال اخیر از حدود ۵۵۰ هزار میلیارد تومان در سال ۹۲ به بیش از ۱۶۰۰ میلیارد تومان رسیده و ۳ برابر شده است. همچنین پایه پولی نیز طی این مدت از ۱۱۰ هزار میلیارد تومان به حدود ۲۳۰ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است.
اما با وجود رشد ۳ برابری نقدینگی و رشد ۲ برابری پایه پولی معادل ۱۲۰ هزار میلیارد تومان، تولید متناسب با این میزان افزایش نیافته است؛ این مسئله نشان می دهد تخصیص منابع توسط نظام بانکی به صورت بهینه انجام نشده است.
تخصیص غیربهینه منابع توسط نظام بانکی
علیرغم اینکه طی ۵ سال گذشته برخی معتقد بودند که در صورتی که بانک منابع را تخصیص دهد و نقدینگی از محل پایه پولی افزایش نداشته باشد، اعطای تسهیلات به بهترین شکل انجام خواهد شد، اما نتایج خلاف این مسئله را نشان می دهد.
بنابراین این فرضیه که بانک ها به ویژه در شرایط رکودی، فعالیت های غیرمولد و غیرتولیدی را در اعطای تسهیلات ارجحیت داده و به شرکت های خود وام می دهند، تایید می شود؛ مسئله ای که تخصیص غیربهینه را نشان می دهد.
در این شرایط، اولین اقدام برای اصلاح نظام بانکی و مهار وضعیت نامطلوب و بحرانی آن، کاهش قدرت خلق پول بانک هاست. تا زمانی که بانک ها قدرت خلق پول بالایی دارند، دائما بر شرایط نامطلوب و بحرانی دامن زده و امکان مدیریت آنها وجود نخواهد داشت.
پینوشت:
(۱) منظور از ضریب فزاینده، همان قدرت تسهیلات دهی بانک هاست؛ یعنی بانک ها به چه نسبتی از ذخایر قانونی خود می توانند تسهیلات بدهند. در حال حاضر این عدد برابر ۱۰ است؛ چرا که ذخیره قانونی تعیین شده برای بانک ها ۱۰ درصد است.
انتهای پیام/ نظام مالی
