به گزارش مسیر اقتصاد سازمان تجارت جهانی از سال ۱۹۹۵ میلادی و به منظور ثبات بخشی به روند تجارت بین کشورهای جهان آغاز به کار کرد. پیش از این تاریخ کشورهای جهان در قالب توافقنامه تعرفه و تجارت با نام «گات» با یکدیگر همکاری می کردند. سابقه شکل گیری توافقنامه گات به سال های بعد از جنگ جهانی دوم باز می گردد.
با اینحال با شکل گیری سازمان تجارت جهانی گستره عملکرد این سازمان در عرصه تجارت افزایش یافت و به نوعی WTO به رهبر شکل گیری نظم نوین تجارت جهانی تبدیل شد.
رسیدگی به اختلافات کارکرد مهم WTO
از سال ۱۹۹۵ و با تأسیس سازمان تجارت جهانی، یکی از مهم ترین وظایف و کارکردهای این سازمان رسیدگی به اختلافات تجاری کشورهای جهان بوده است. در حالیکه تا پیش از این و در قالب توافقنامه گات چنین کارکردی در عرصه تجارت جهانی وجود نداشت و کشورهای جهان با مذاکرات دوجانبه و چندجانبه و یا اقدامات تجاری متقابل، اختلافات خود را حل و فصل می کردند.
در واقع با شروع به کار سازمان تجارت جهانی در صورت عدم پایبندی هریک از کشورهای عضو به قوانین تجاری، این امکان فراهم شد که دیگر کشورها علیه آن اقامه دعوا نمایند و سازمان تجارت جهانی به عنوان نهادی بی طرف و صاحب قدرت به اعتراضات رسیدگی نماید.
الزام تمامی کشورها به رعایت قوانین لازمه پایداری ساختار سازمان تجارت جهانی
در توافقات تجاری دوجانبه مشکلات تجاری طرفین در یک فرآیند دوجانبه حل و فصل می شود در حالیکه در ساختار تجاری مبتنی بر سازمان تجارت جهانی این امکان فراهم نیست.
در ساختار تجاری کنونی جهان که تمامی کشورها متعهد به رعایت قوانینی متحد هستند، هر کشوری از عدم پایبندی به قوانین تجارت جهانی سود می برد و می تواند به طور همزمان از پایبندی دیگر کشورها نیز استفاده نماید. بنابراین برای تضمین عملکرد مناسب و پایداری این ساختار، لازم است نهادی با قدرت و اختیارات لازم به شکایت ها رسیدگی نماید و تمامی کشورها را به رعایت قوانین تجاری ملزم کند.
از این رو می توان گفت رسیدگی به حل اختلافات یکی از مهم ترین کارکردهای سازمان تجارت جهانی است و در صورتی که در این زمینه مشکلی ایجاد شود و این سازمان قدرت الزام کشورها به پایبندی به قوانین را نداشته باشد، پایداری ساختار فعلی تجارت جهانی با خطر مواجه خواهد شد.
سهم ۴۰ درصدی آمریکا و اتحادیه اروپا از شکایت های مطرح شده در WTO
از سال ۱۹۹۵ تا به حال بیش از ۵۶۰ شکایت از سوی کشورهای جهان در سازمان تجارت جهانی مطرح شده است که طبق آمار تنها ۳۵۰ مورد آن به صدور رأی نهایی منجر شده است و باقی موارد در صف رسیدگی قرار دارند.
در بین کشورهایی که در این ۲۳ سال از ساختار حل اختلاف سازمان تجارت جهانی استفاده کرده اند، کشور آمریکا با ۱۲۲ شکایت در رتبه اول قرار دارد و بعد از آن نیز اتحادیه اروپا با ۹۹ شکایت علیه دیگر کشورهای جهان در رتبه دوم قرار دارد. به این ترتیب آمریکا و اروپا در مجموع بیش از ۴۰ درصد شکایت های مطرح شده در سازمان تجارت جهانی را به خود اختصاص داده اند.
پس از این دو نیز کشورهای کانادا با ۳۹، برزیل با ۳۱ مکزیک با ۲۵، ژاپن با ۲۴، هند با ۲۴، کره جنوبی با ۲۰ و آرژانتین با ۲۰ شکایت در رتبه های بعدی قرار دارند. گفتنی است کشور چین در این مدت تنها ۱۷ شکایت در سازمان تجارت جهانی مطرح کرده است و روسیه نیز ۷ مرتبه از این ساختار استفاده کرده است.
در شکل زیر میزان استفاده کشورهای جهان از ساختار رسیدگی به شکایات سازمان تجارت جهانی نشان داده شده است. هرچه کشورها شکایت های بیشتری مطرح کرده باشند رنگ آن ها قرمز تر است.
اتلاف وقت فراوان و عدم قدرت الزام مشکلات اصلی ساختار حل اختلاف WTO
چنانچه گفته شد در ۲۳ سال اخیر سازمان تجارت جهانی تنها در ۳۵۰ مورد از شکایت ها توانسته است به مرحله صدور رأی نهایی برسد. این بدان معنی است که با وجود شکایت های متعدد کشورها، این سازمان سالانه قادر است به ۱۵ شکایت رسیدگی نماید.
این روند کند و صف طولانی پرونده ها موجب شده است هر یک از پرونده هایی که در سازمان تجارت جهانی مطرح می شود دست کم ۳ سال برای رسیدن به نتیجه نهایی زمان لازم داشته باشد که در عرصه پرتحول تجارت جهانی زمانی بسیار طولانی محسوب می شود.
از طرف دیگر در بسیاری از موارد، خصوصا در زمینه شکایت علیه کشورهای قدرتمند همچون آمریکا و اروپا، سازمان تجارت جهانی نتوانسته است این کشورها را به اجرای حکم نهایی صادر شده ملزم نماید. به طور خاص در سال های اخیر و با افزایش شکایت های مطرح شده علیه آمریکا و اروپا در این سازمان، این عدم قدرت بسیار نمایان تر شده است.
نقطه وقت یا نقطه ضعف؟
بنابراین می توان گفت طولانی بودن بیش از حد زمان رسیدگی به پرونده ها و همچنین عدم قدرت سازمان تجارت جهانی در الزام کشورهای قدرتمند به رعایت قوانین و تمکین به احکام نهایی، موجب شده است ساختار رسیدگی به اختلافات این سازمان از کارایی لازم برخوردار نباشد.
این روند موجب شده است ساختار رسیدگی به اختلافات، که در ابتدا نقطه قوت این سازمان محسوب می شد، در حال حاضر به بزرگترین نقطه ضعف آن تبدیل شود.
منبع: گزارشات رسیدگی به حل اختلاف سازمان تجارت جهانی
