مسیر اقتصاد/ در حال حاضر قیمت گذاری ارز در ایران به صورت دستوری(برونزا) در بازار نقدی(اسکناس) و از کانال صرافی ها انجام می شود؛ در این شرایط فعالیت های سفته بازانه، نقش عمده ای در این قیمت گذاری دارد.
این در حالی است که سهم بازار نقدی از کل بازار ارز کشور کمتر از ۱۰ درصد است و قسمت اعظمی از بازار ارز ایران را عرضه کنندگان و متقاضیان حواله های ارزی تشکیل می دهند. این عدم توازن منجر به کشف قیمت ناعادلانه و غیر شفاف می شود.
با نگاه به ساختار بازار ارز در ایران می توان پی برد آنچه که سبب نوسانات شدید نرخ ارز در نظام ارزی کشور شده است، عدم شکل گیری نظام ارزی و بازار عمیق و کارا بوده است. بازار منسجم و عمیق ارزی زمانی شکل می گیرد که تمامی عوامل طرف عرضه و تقاضای بازار ارز در تعیین قیمت نقش داشته باشند.
فراوانی نیروهای عرضه و تقاضا در بازار ارز، مانع اثرپذیری نرخ ارز از رفتارهای جرئی
مزیت شکل گیری بازار مالی عمیق و منسجم برای ارز این است که نیروهای عرضه و تقاضای فراوانی در این بازار حضور دارند.
به بیانی ساده تر، صادرات کشور طیف وسیع و متنوعی از کالاها و خدمات را شامل می شود که هرکدام منشأ ارزآوری برای کشور هستند. در مورد واردات نیز این نکته صادق است و محصولاتی متعدد و ذره ای را شامل می شود.
بنابراین در چنین بازاری نیروهای عرضه و تقاضای حاضر در بازار گسترش می یابد و فقط به چند مورد خاص ختم نمی شود. در این صورت انسجام و تمرکز بازار افزایش می یابد و ورود و خروج نیروها و تغییر رفتار آن ها به تنهایی نمی تواند بازار ارز را تحت تأثیر قرار دهد.
پایداری قیمت ارز و جلوگیری از هدر رفت منابع ارزی بانک مرکزی
تجمیع شرایط مذکور در یک بازار منسجم و متمرکز ارزی که از کارآیی برخوردار است، سبب می شود قیمت ارز به صورت درونزا تعیین شود و پایداری این قیمت نیز بالا برود.
در چنین شرایطی عمق بازار بیشتر می شود و عواملی از قبیل تحریم، کمبود منابع ارزی بانک مرکزی و هجوم فعالیت های سفته بازانه به سمت بازار باعث نوسانات شدید ارزی نمی شود.
از طرفی بانک مرکزی مجبور نیست که در مواقع اضطراری ذخایر و منابع دلاری خود را سریعا در بازار به فروش برساند. این اقدامات می تواند مانع از هدر رفت ذخایر ارزی شود؛ در نتیجه اعتماد را در بازار بدین جهت که خود بازار توانایی حل مشکلات آینده را خواهد داشت، بالا می برد.
در حال حاضر عمده عرضه ارز در بازار اسکناس توسط دولت صورت می پذیرد که منجر به شکل گیری انحصار در عرضه ارز شده است. براین اساس در مواقع کمبود عرضه ارز در بازار، فعالیت های سوداگرانه شدت می پذیرد که این نشان از عمق کم بازار دارد.
کاهش ریسک اقتصادی با شکل گیری بورس ارز
در بسیاری از کشورها، شرایط ایده آل لازمی که برای بازار ارز شرح داده شد، شکل گرفته است و کنترل نرخ ارز در بازار مالی و بورس ارز انجام می گیرد.
در بازار مالی مانند بورس این امکان وجود دارد که به راحتی عرضه و تقاضا مدیریت شود. نتیجه شکل گیری بورس ارز و قیمت گذاری ارز در بازار مالی از بین رفتن ریسک و زیان های ناشی از نوسانات ارز است.
در ادوار مختلف نوسانات نرخ ارز، اقتصاد ایران را دچار مشکل و ریسک کرده است. ریسک ناشی از نرخ ارز اشاره به عدم اطمینان و نوسانات آتی نرخ ارز دارد که سودآوری فعالیت های تجاری و سرمایه گذاری را تهدید می کند. نوسانات ارز می تواند پیامدهای مهمی در تصمیمات و نتایج تجارت و سرمایه گذاری و به دنبال آن در کل اقتصاد داشته باشد.
به لحاظ تاریخی ابزار مورد استفاده جهت ریسک مدیریت نرخ ارز، نرخ آتی است. نرخ های آتی توافقنامه های میان دو نفر جهت تثبیت نرخ ارز برای معاملات آتی است. این روش ساده با مدیریت قیمت در آینده، ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را از بین می برد. این نرخ ها بوسیله قراردادهای آتی در بازار مالی مورد استفاده و معامله قرار می گیرد.
به گفته کارشناسان، با آغاز به کار بورس ارز و قراردادهای آتی، یکی از چالش های اصلی اقتصاد ایران یعنی تلاطمات نرخ ارز و ریسک بالای فعالیت های اقتصادی به حداقل می رسد.
