به گزارش مسیر اقتصاد بیش از یک دهه است که مسئله عرضه و فروش نفت خام در بورس نفت میان کارشناسان و مسئولین مطرح است و حتی در مقاطعی تا چند قدمی اجرایی شدن نیز پیش رفته است.
در ادامه شاهد گفتگوی تفصیلی مسیر اقتصاد با سید علی حسینی مدیر عامل بورس انرژی ایران در رابطه با تاریخچه، الزامات و همچنین سایر جزئیات فروش نفت در بورس انرژی ایران خواهید بود.
مسیر اقتصاد: مسئله بورس نفت از چه زمانی در ایران مطرح شد و در آن زمان چه شرایطی برای فروش نفت مد نظر بود؟
دکتر حسینی: ایده اولیه تاسیس و راه اندازی بورس نفت در سال ۱۳۸۱ مطرح گردید و در آن مقطع بیشتر تاکید بر فاز مطالعاتی و بررسی تجربه جهانی موضوع قرار داشت. در آن زمان یکی از اهداف اساسی، متنوع ساختن روش های فروش نفت و گسترده ساختن طیف خریداران نفت خام بود.
تاکید به شفافیت و تنوع بخشی مشتریان در قوانین و سیاست های بالادستی
مسیر اقتصاد: مزیت های فروش نفت در بورس چه خواهد بود؟
دکتر حسینی: فروش نفت در بورس انرژی علاوه بر کشف قیمت و افزایش شفافیت در معاملات موجب تنوع بخشی در روش های فروش نفت خام نیز می گردد. این موضوع به صراحت در بندهای ۱۳ و ۲۳ سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی و بند (ح) ماده ۴ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ جمهوری اسلامی ایران نیز دیده می شود.
لذا ارتقای بازاریابی و جذب مشتریانی که بعضاً ممکن است شرکت ملی نفت ایران به لحاظ تسویه وجوه حاصل از فروش نفت خام تاکنون با آنها قراردادی نداشته است، می تواند از مسیر بورس به دلیل مزایای کارکردی (دریافت پیش پرداخت از خریداران به عنوان حسن ایفای تعهدات) مورد توجه ویژه قرار گیرد و ریسک حاصل از معاملات را کاهش دهد.
افزایش عمق بازارهای مالی و ثبات در قیمت با ایجاد بورس نفت
البته این موضوع صرفاً محدود به معامله فیزیکی نفت خام نمی شود. راه اندازی عرضه و معامله قراردادهای آتی نفت خام یکی از اهداف اصلی بورس انرژی محسوب می گردد. بدیهی است به لحاظ فقهی و کارکردی، لازمه راه اندازی قراردادهای آتی نفت خام در بورس، برخورداری از توانایی لازم در راستای ایفای تعهدات معاملات در صورت تحویل فیزیکی کالا می باشد. در نتیجه فروش نفت به صورت فیزیکی می تواند زمینه ساز راه اندازی و توسعه بازار مشتقه نفت خام نیز به شمار آید.
این موضوع سبب افزایش عمق بازارهای مالی و افزایش ثبات در قیمت گذاری این محصول استراتژیک در کشور می گردد. کما اینکه در حال حاضر نیز برخی بورس ها در منطقه همچون بورس کالای دبی با عملی ساختن این موضوع، تبدیل به یک بورس قیمت گذار در منطقه شده اند و این موضوع نیاز به هماهنگی و تسریع بیش از پیش برای تقویت بورس انرژی ایران در میان متولیان امر در سطح سیاستگذاری و تصمیم گیری دارد.
مسیر اقتصاد: آیا شفافیت حاصل از فروش نفت در بورس، می تواند مشکلی برای فروش نفت ما در اثر تحریم های احتمالی ایجاد کند؟
دکتر حسینی: شفافیت در بورس هیچگونه منافاتی با عملکرد کنونی در فروش نفت در کشور ندارد و مشکلی در این زمینه ایجاد نمی کند. در حال حاضر نیز بخشی از محاسبات صورت گرفته در اعلام قیمت که اصطلاحاً به آن قیمت مبنا می گوییم از بورس ها و بازارهای متشکل اخذ می گردد و یک مابه‌التفاوت نیز متناسب با شرایط هر منطقه (کشور) به آن اضافه یا از آن کسر می شود.
به عبارت دیگر قیمت رسمی فروش (OSP) که توسط شرکت ملی نفت ایران ارائه می شود مبتنی بر شرایط خاص برای هر ماه میلادی اعلام می گردد و بخش قیمت مبنا نیز از میانگین قیمت های اعلامی در بورس یا مجلات معتبر بین المللی اخذ می شود. با کمک به توسعه معاملات نفت خام در بورس انرژی می توانیم موضوع قیمت گذاری را که درحال حاضر بعضاً از بورس های فعال در منطقه دریافت می شود از بورس کشور خودمان اخذ نماییم.
امنیت در عرضه، فروش و قیمت گذاری نفت در بورس
مسیر اقتصاد: آیا تخفیفی برای مشتریان بورس نفت نسبت به قیمت های جهانی درنظر گرفته خواهد شد؟ اگر جواب مثبت است چه دلیلی برای آن وجود دارد؟ اساسا نحوه قیمت گذاری نفت بر چه اساس است؟ آیا منبعث از قراردادهای بلند مدت فروش شرکت ملی نفت است؟
دکتر حسینی: قیمت های اعلامی همانند فرآیند فعلی اعلام قیمت از سوی شرکت ملی نفت می باشد. متناسب با شرایط هر عرضه، فروشنده اختیار دارد قیمت پایه را تعیین نماید. این موضوع به تصمیم گیری عرضه کننده بستگی دارد و الزامی برای اعمال مابه التفاوت قیمت وجود ندارد. اساساً قیمت گذاری نفت از دو بخش تشکیل می شود:
یک بخش مربوط به قیمت مبنا (base price) است که از میانگین قیمتهای فروش به مقاصد مشابه بدست می آید و بخش دیگر مربوط به ما به التفاوت (پریمیوم) است که به قیمت مبنا اضافه می شود و برای مقاصد صادراتی گوناگون تحت عنوان قیمت رسمی فروش (OSP) توسط شرکت ملی نفت به صورت ماهانه اعلام می شود.
قیمت قراردادهای بلندمدت فروش نفت بر قیمت فروش فیزیکی نفت بی تاثیر نیست اما عملاً این موضوع از نگاه بورس در قالب قراردادهای آتی نفت خام (Futures) مورد ملاحظه و بررسی قرار می گیرد. به بیانی دیگر، در صورتی که قراردادهای آتی نفت خام مورد معامله قرار گیرند، می توان قیمت های کنونی را مبتنی بر قراردادهای آتی ارائه نمود که این موضوع موجب امنیت عرضه و فروش نفت و متعاقبا قیمت گذاری بهینه می گردد.
توسعه بازاریابی و فروش نفت از کشف قیمت نفت در بورس منتج می شود
مسیر اقتصاد: آیا قیمتی که در بورس بر اساس آن معامله صورت می گیرد بر قیمت قراردادهای بلند مدت تاثیر نمی گذارد؟ اگر بله چه تدابیری برای جبران خسارت احتمالی اندیشیده شده؟
دکتر حسینی: قیمت گذاری در بورس به هیچ عنوان موجب ایجاد خسارت نمی گردد. با بررسی تجربه جهانی و توجه به بازارهای انرژی در منطقه و جهان به این نکته پی می بریم که موضوع کشف قیمت در بورس موجب جذب خریداران و سرمایه گذاران بیشتر می گردد و عملاً موجب توسعه بازاریابی و فروش نفت خام میشود.
لذا بورس به عنوان ابزاری جهت توسعه مقاصد صادراتی و جذب مشتریان در کنار شفافیت و کشف قیمت عمل می کند. همچنین لزوما معامله تمامی محموله های نفت خام در بورس مدنظر نیست، بلکه راه اندازی بازارهای مشتقه از اهداف اساسی هر بورسی به شمار می آید که درحقیقت می توان به عنوان یک ابزار پوشش ریسک قیمتی از آن بهره برد.
هیچ محدودیتی در تسویه ارزی و ریالی نفت وجود ندارد
مسیر اقتصاد: نحوه تسویه پول به صورت ارزی است یا ریالی؟ اگر ارزی باشد آیا شرکت های ایرانی از این توان برخوردار هستند؟ اگر ریالی است مبنای نرخ تسعیر ارز چیست؟
دکتر حسینی: به لحاظ اجرایی هیچ گونه محدودیتی در تسویه (ریالی یا ارزی) در بورس وجود ندارد، اما بر اساس جلسات متعدد با حضور تمامی نهادهای دخیل در این حوزه پیش بینی شده است تا در حال حاضر عرضه فیزیکی به صورت ارزی صورت گیرد. اینکه صرفا شرکت های ایرانی یا خارجی در معامله حضور داشته باشند مدنظر نیست، بلکه هرشرکتی که شرایط لازم (registry) را اخذ نماید می تواند در معاملات شرکت کند.
مسیر اقتصاد: آیا نفت عرضه شده در بورس دارای مقصد مشخصی نیز برای صادرات هستند که برای خریدار الزام آور باشد؟
دکتر حسینی: این موضوع می تواند براساس نظر عرضه کننده تعیین گردد.
مسیر اقتصاد: شرکت های متقاضی خرید باید دارای چه شرایطی باشند و چه ضمانت هایی فراهم کنند؟
دکتر حسینی: شرکت های متقاضی می بایست فرآیند تایید (registry) از سوی شرکت ملی نفت را طی کنند. این شرایط برروی سایت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در دسترس می باشد. برای ضمانت جهت حسن ایفاد تعهدات نیز خریداران می بایست درصد معینی از ارزش تقریبی معامله را نزد اتاق پایاپای تودیع نمایند.
بورس نفت، محدویتی برای شرکت ملی نفت ایجاد نمی کند
مسیر اقتصاد: نهاد عرضه کننده نفت در بورس امور بین الملل شرکت ملی نفت است؟ اگر این طور باشد آیا امیدی به تحقق فروش در بورس دارید، با توجه به اینکه برای امور بین الملل محدودیت ایجاد می شود نسبت به سابق؟
امور بین الملل شرکت ملی نفت متولی این امر از سوی شرکت ملی نفت ایران می باشد. با توجه به نکات پیش گفته، عرضه نفت خام در بورس انرژی نه تنها محدودیتی برای شرکت ملی نفت ایجاد نمی کند، بلکه موجب گسترش و توسعه بازاریابی، تنوع مشتریان و مقاصد صادراتی نیز می گردد. از طرفی به دلیل سازوکارهای موجود در تسویه معاملات در شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، ریسک ناشی از ایفای تعهدات خریداران نیز پوشش داده میشود.
مسیر اقتصاد: آیا بورس توان ایجاد تعهد برای تحقق انجام معامله در قیمت کشف شده برای طرفین را به لحاظ قانونی و اجرایی دارد؟
دکتر حسینی: از این حیث نفت خام نیز مشابه سایر کالاهای پذیرفته شده دربورس مشمول قوانین و مقررات جاری بورس می باشد و درصورت وجود متقاضی، انجام معامله امکان پذیر است.
مسیر اقتصاد: در حال حاضر این طرح در چه وضعیتی قرار دارد و چه زمانی را برای شروع عرضه نفت در بورس پیش بینی می کنید؟
دکتر حسینی: درحال حاضر بورس انرژی در کنار شرکت ملی نفت ایران و شرکت سپرده گذاری مرکزی مشغول فراهم ساختن مقدمات لازم برای عرضه نفت خام در رینگ بین المللی بورس انرژی هستند که درصورت نهایی شدن این مقدمات شاهد اولین عرضه آن خواهیم بود.
